Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya Chrome kullanmalısınız.
Binek Atlarda istenmeyen davranışların gelişmesi ve çözümlemesi
Biniciliğinde sanat ve bilimin birleşmesiyle biniciler, ölçülebilir terimlerin (Ritmi,hız ve itiş) yanı sıra sanatsal terimler ile karşılamaktadır (görüntü ,harmoni vb.). Atçılıkta, karışık ve zor anlaşılan terimler ile atları değerlendirmektedir .Kişisel yoruma dayalı "Dresaj performans değerlendirme" bunun en güzel örneğidir. Mutlak bir ölçütü yoksun atçılığı basit terimler ile kendini zor ifade etmektedir (Roberts,1992)
Bu bölümde atlar, binilirken istenmeyen hareketler örnekleriyle bahsedilmektedir . İkinci bölümde ise, olumsuz davranışların at veya insan kaynaklı olduğu göstermektedir. Ne olursa olsun atların davranış problemlerinden insan sorumludur. Biz atı evcilleştirip ve daha gösterişli olması istemekteyiz . O yüzden aşağıdaki söylenenleri mutlak bilgi olarak kabullenmeyebilir . Son bölümünde ise atın sonradan edindiği olumsuz davranışların nasıl değiştirilip ile ilgili düşünceler yer almaktadır .
Binicilikte Atlarda istenmeyen doğal tepkiler
Atlar çok çeşitli istenmeyen davranışlar sergileyebilir, çoğu zaman bu davranışlar hep birlikte gösterebilirler .
Uygunsuz engelleri önleme. Doğal olarak atlar kendi güvenliğini sağlamak veya yaralanmamak istemektedir .Binicilerin şaşkınlığına rağmen atlar bu tür durumlarda çok ani tepkiler göstermektedir .
Mesela :
· engeller , çukurlar veya su çukurları reddetmek (yanlış basarak kendini incitmekten korumak)
· Start box'a girmemek ( kapana kıstırmak korkusu )
aşırı tepkiler. Bir önceki Konuda tarif edilmiş tepkiler genelde biniciyi yaralanmaktan koruyorsa da değişik nedenlerden oluşan ani tepkiler (özellikle atın kendini yırtıcılardan koruma içgüdüsü söz konusu ise) ,biniciyi hazırlıksız yakalanıp zor durumda bırakabilir. Bunlar çok çabuk gerçekleşen olaylardır; bu nedenle at tepkiye neden olan nesneden hızla uzaklaşıp başka atların yanına gitmek veya evin yolunu tutmak ister.
Etkenlere göre abartılı tepkiler. Üsteki tarif edilmiş olan tepkiler genelinde binicinin emniyetine artan unsurlar ise , başka atın doğal olarak hayatını korumaya yönelik tepkiler( özellikle yırtıcılardan uzaklaştırmağa yararlı olan etkenler) , binici için çoğunlukla fazla hızlı ve öngörülmeyen olaylardan ibarettir .Bunlar genellikle atı , tepki olan nesneden onun hızla uzaklaştıracak olan kaçış tepkilerdir ve onu sürüye geri götürür veya ev alanına geri götürmeye yönelik hareketlerdir . Gözlemciye bağlı olarak bu tür atları keskin, uyanık,ürkek veya heyecanlı olarak tarif edilmektedir (Mills,1998 ). Mesela :
· Ürkmek ( Tepki neden olan hareket veya nesneden uzaklaşmak )
· Sıvışmak ( olan tehlikeden, gemin baskısına aldırmadan uzaklaşmak )
· Kaymak ( adeta için verilen komutu aldırmadan devam etmek )
· Çekmek ( istenmeyen bir sürat dizgini binicinin elinden çekerek boynunu uzatarak kaçmak )
Problemleri patlak vererek çözmek . Rahatsız edici veya tehlikeli durumlarda atların çoğu uzaklaşmayı dener . Böyle bir durumdan uşaklaşamayan atlar davranış çakışmasına girer ve kurtulmağa çabası aniden artmaktadır . Bazı atlar görünüşte oldukça garip korkular beslemekteler ve atı baş etmeğe için kullanılan gem ve ayak baskılara karşı hassaslaşınca bir o kadar ilginç tepkiler vermektedir . Atın patlak vererek çözümleme çabaların bir kaçı şunlar :
· Şaha kalkmak veya zıplamak ( başka atlara karşı veya saldırganları sırtından indirmek için kullanılan tepki )
· Kıvırmak,eve kaçmak ,engelle reddetmek ( Eve gitmeğe veya sürüyü katılmak isteğe ,ileriye gitmek istekten büyük ise)
· Engeller aceleci atlamak ( uygunsuz komutları önlemek için engelleri uygunsuz bir sürat ile geçerek kurtulma çabası )
· Omuzun üzeri düşmek ( Komut üzere uygun bir biçimde dönmeyi başaramamak )
Rahatsızlık ve acı veren Durumlar.At binicinin istediği gibi tepki vermiyorsa daha sert uygulamaları tatbik etmeden önce herhangi bir fiziksel veya antrenman a dayalı problemlerin olup olmadığını tespit edilmesi gerekir. Atlar herhangi bir baskıdan kurtulabilmek için bir çok şey yapmaktadır. Biniciden kurtulmak buna dahil ( mesela zıplayarak veya kendini sabit bir nesneye sürtünerek). Atlar genelinde, gemden gelen fazla baskıya karşı onu ağzının daha az hassas yerlere sevk ederek kurtulmağa çalışmaktadır. Acı veya rahatsızlıklara dayalı karşı koymaların örneklerin bir kaçı bunlar :
· Soğuk sırt sendromu (eyerlemek veya kolan kayışı sıkmaya karşı koymak ; at saldırgan tavırlar sergilemektedir veya yere yatmak gibi tepkiler ile kurtulmaya çalışır, özellikle eyerlerken, kolan kayışı bağlarken veya binmeye çalışırken . )
· Gem den kaçmak ( At gem daha az hassas ağız bölgelerine sevk etmeye çalışmaktadır )
· Eyerlenmiş halde yatıp yuvarlanmak ( Sırtındaki rahatsızlıklardan kurtulmak için doğal bir tepki , nafile binici buna dahildir )
· İniltili ve homurtulu sesler çıkartmak ( Barsak sıkıntısı veya işemesi gereken durumlarda, rahatsızlığı belirten sesler )
Fiziki yetersizlikler söz konusu ise .Bazı atlar binicinin istekleri vücut ağrıları ile eşleştirdiklerinden dolaysı bazıları yapısal yetersizlikler veya gelişmemiş atletik yapıdan yetersiz kalmaktadır . Bunu gösteren işaretler bunlar :
· Yorgunluk ( itaatsizliğin sebebi isteklere yerine getirmek için yetersiz güçe sahip olmasından kaynaklanıyorsa )· Hız değişim zorluğu ( Toplu dörtnalda atı dağılmaktadır )
· sekmek ( Yorgunluğundan dolayısı hareket etme zorluğu veya fazla uzamış tırnak )
· Engeller çarpmak ( Ayakları kaldıramıyor özellikle atlayış esnasında yön veren ön ayakları )
Öğretilmiş çaresizlik .Acı veya rahatsızlıklardan kurtulma çabaları sonuçsuz kalırlarsa atlar bu durumda kendine yardım edemedikleri öğrenebilirler .Bu tür atlar binici yardımlara karşı tepkisiz kalmaktadır (Mahmuz dahil). Atların çoğu da verilen binici yardımları alıştırıldığını gözükebilirse de aynı anda verilen tepki, nedense eş orantılı olarak azalmakta olduğu anlaşılmamaktadır .Örnekler şunlar :
· Sert Ağız ( Dizginin baskısı alışması ile ibaret )
· Baldıra tepkisiz kalması ( yeterli kadar belirgin verilen baskıdan ziyade, oğlan uğraşının alışması )
· katılaşmış ve tepkisiz at ( genel isteksizliği ve binici yardımları tepki vermemek )
İstenmeyen davranışların insani nedenleri
Bir çoğu davranış problemlerinde, yönetimsel eksiklikler giderildiğinde, binicinin tecrübesi artığında veya daha iyi bir binici ile değiştirildiğinde ortadan kalkmaktadır. Atlar olumlu ve olumsuz yöntemler ile kendini rahatsızlıklardan korumaya öğrenmekteler. O yüzden atları şartlandırarak eğitim vermesi ile istenilen tepki yaratabilir, düzenli istikrarlı bir çizgi üzerinde olamıyorsa , fazla hızlı veya sertlikler ile gerçekleşirse, direniş, anlaşmazlıklar veya öğretilmiş çaresizlik ile sonuçlanabilir. Atların havzası çok iyi olunca bu tür yaptırımlar hedefinden sapmaktadır ve sonuç olarak atı mahvetmek ve ona tehlike damgası vurmaktan başka bir sonuç vermemektedir .
Eğitimi teorisi yetersiz uygulamak .Atlar kolay uyum sağlayabilirler ve o yüzden olumsuz uğraşlar ve antrenmanları tahammül etmekteler. Bunun sayesinde evcil hayvan olarak çok başarılılar ama bu binicinin daha ağır yaptırımları uygulandığında onları abartısız ve duyarlı uygulamasındaki zorunluluğundan kurtarmamaktadır . Uygunsuz yaptırımlar ve cezalandırmalar yaygındır çünkü çok az binici eğitim teorisini kabul etmektedir .Genel binici hatalar bunlar :
· Azarlama (verilen tepkiye bakmamaksızın sürekli uygulanan yaptırımlar )
· yanlış zamanlama ( tepki verildikten sonra gereksiz yardımları vermek )
· tutarsızlık ( olumlu bir tepki yaratmak için olan baskıyı bırakmak yerine baskıyı devam ettirmek )
· desteksiz çalışma ( baskıyı azaltma gereği tamamı ile yok saymak )
· Uygunsuz cezalandırmak ( korkuya neden olan tepkileri cezalandırmak )
· olumsuz denge (ata haber vermeden ağırlık değiştirmesi )
· Diş görünüşünün , olması gereken hedeflere nazaran daha çok önem vermek ( taşınabilirliğinin yerine görsel bir topluluğu tercih etmek )
Hayalı beklentiler ve atın yapabilirliği aldırmamak . Atların değeri çoğunlukla onların müsabakalardaki başarı ile endeksle olunca birçok at sahibi atların yapabilirliğinin ötesinde çalıştırmaktalar .Beklentiler dolmayınca hayal kırıklığından yaptırımlar artıkça da sonuçlar beklentiler ile çakışabilir. Mesela İngiliz Thoroughbred atları hız çalışmaları için fiziksel olarak uygundurlar ama sadece yarışan atların % 10u ödüler den payı almaktadır ve geçimi için gereken harcamalarında katkı da bulunur .Kazanmayan atlar başarısız olarak sıfatlanınca sahiplerinin beklentilerini doldurmak için daha çok kamçılanmaktalar .
Aşırı tepkilerin nedenleri. Atları uygunsuz besleme ve oyun oynayabilecek arkadaşlardan yoksun bırakmak, atın aşırı tepki verme ihtimali yükseltmektedir. Bazı binicilerde atını en küçük baldır dokunuşu hitap edecek şekilde eğitmektedir. Bu ama sadece atına hiç acemi binmediği takdirde geçerlidir. Çünkü acemiler baldırları dengeye kurmak için kullanmaktalar. Geniş anlamda aşırı tepki nedenleri iki kategori ayırt edilebilir :
· Yönetim ( mesela yarış atları fazla enerji tüketmesin diye sürekli ahırda tutmak )
· Eğitim ( Atın eğitimi ve binicinin becerilerin uyuşmaması )
Acı . Atın hassas yerlerine baskı uygulamak geleneksel biniciliğin bir parçası ve olumsuzluğundan kaçma tepkisine dayanmaktadır. İnsanlar isteyerek düzenli olarak ata acı ve rahatsızlıklar; gem, kampçı, ayak baskısı ve mahmuz vasıtası yaratıyorlarsa da zayıf denetlenmelerden dolayı ise istenmeden acı vermektedir. İstenmeden atlara acı yaratan unsurların birkaçı bunlar :
· Malzeme ( mesela sırtına uymayan ve sırt ağırı neden olan eyerler )
· Tırnak bakım ( uygunsuz tırnak biçimlendirme sonucu ayakta incinmeler )· Yanlış besleme ( mesela fazla yem ile arpalama )
· Uygunsuz çalışma alanlar ( mesela gereksiz acılar veren zeminler 
fazla derin fazla sert ))
Sosyal ihtiyaçları düşünmemek .Binicilik faaliyetlerinin çoğu , binici atının başka atlarla beraber olma ihtiyacını unutmalarını sağlamaktadır . Bu ihtiyacı karşılamamak veya bunun yerine atın idare edebilmesi için yeterli kadar antrenman yapmamak , binicinin altında istenmeyen hareketlerin yapması neden olabilmektedir. Atların arasında yeterli kadar mesafe bırakmaması, tanınmamış olan veya düşman olan atlar arasında, binerken atın saldırgan tavırların sergilenmesi nedenidir. Bu tabii ki istenmeyen bir olay çünkü at veya binicinin yaralanmasına nedeni olabilmektedir . Bu sınıftaki istenmeyen hareketlerin örnekler bunlar :
· Sürekli öteki atlardan uzak kaldığında oluşan gerginlik
· Başka atlarla beraber zorunlu ( Mesela binerken başka atları sergilenen saldırganlığı )
Ata dayalı istenmeyen davranışlar
Binicilik tekniği ve denetlenmedeki belirgin ilerlemeyi a rağmen atlar hala düşük performans gösteriyorlarsa nedeni doğuştan beri veya daha sonra oluşmuş fiziki anormalliklerinden kaynaklanabilir, o da bu atlar binicilik için uygunsuz kılmaktadır. Bu atların herhangi bir suçu yüklenebildiği anlamına gelmemektedir. Çünkü bu tür problemler insanların ihmali veya müdahale sonucu meydana gelmektedir . İlere düzeyi hassasiyeti bazı yetiştirilen at cinslerinde yetiştirme hedefidir ( mesela yarış atlarda ) bazılarda özellik olarak istenmemektedir ( mesela yük atlarda ). O yüzden baskıya tepki vermeğe eğilimi bazı at cinslerde daha düşük olabilir, bu kolayca heyecana kapılmayan atlara genelinde tembel sıfatı çabuk yapışmaktadır. Aksilikle sözde sıcak kan atları ( Hanoveraner, Oldenburger, Sele francais vs.), Dresaj müsabakalarda gem baskısı a karşı yeteri kadar kayıtsız olabilmektedir, safkanların ( Arap, Thoroughbred, Akhal Teke vb.) bu tür baskılara tepkisiz katlanmalarını de ihtimali yoktur .
İş için yanlış at seçimde olan problemlerde bunlar dahil :
· Aşırı tepki ( mesela bazı atlar trafiğe sokulamaz Çünkü görüş alanın kenarda geçen büyükçe nesneler onları korkutur )
· AcıKas iskelet incitmeler ( mesela Tırnağın iç kısmındaki (navikuler bölgesi ) incitmeler atı sert zeminde çalışmasına karşı direnmesini neden olabilmektedir )
· Diş problemler ( mesela molalarda keskin uçlar ve çıkıntılar çene hareketleri ıstırap haline getirmektedir ve sayesinde at sürekli çeneni sıkmaktadır )
· Kafa sallanma ( kafa bölgesindeki sinirlerin rahatsızlığından dolaysı çılgınca kafa sallanmalar )
· Kısıtlı algılanma ( mesela kısmen kör olması artan bir dikkatliliği ile sonuçlanır )
· Vücutsal eksikliklerin dolaysı ile buyurmuş işi yapmaması İş e uygunluk ( mesela engel atlamak için atın yüksekliği veya Dresaj için art ayakların gücü )
· Vücutsal uygunluk ( Mesela susuzluğu ve yorgunluğunun erken başlaması )
· Normal olmayan vitesler ( mesela rafan at Dresaj yapamaz )
Çare bulmak maksadı ile yapılan hareketler
Çoğu zaman uygunsuz davranan atlarına daha fazla baskı uygulamak için biniciler mekanik gereçlere Başvurmaktadır (Martingal, özel gemler). Onun yerine davranış ıslah çalışmaları düşünmek de yararlı olabilecektir .
Mekanik yöntemler . Antrenörler çoğunlukla atları itaate zorlamak için daha fazla baskı ile itaatsız atlara baş etmeğe çalışmaktadır . Mekanik bağlama yöntemler ve tepkileşme araçlar ile binicinin baskısı çoğaltılır. Bunlar mesela :
· Gemler ( ağız kısımları genellinde artan bir baskı üretmek )
· Çene alt zincirler, Burunluklar, hackamore başlıklar, yan dizginler ve şambonlarla (Kafanın diğer bölgelerine baskı üretmek için )
· Kampçı ve mahmuzlar ( Atın yan kısmını baskı uygulamak )
· Martingallar ve aşağı bağlama yöntemler ( Kafaya yukarıyı atmasını önlemek için uygulanan baskı )
Davranış ıslah . Soğuk sırt sendromu, diş problemler ve çalışırken de ortaya çıkan olumsuzluklar daha iyi araştırılması gerekirse de düşük performans sebep veren vücutsal problemlerin çoğu detaylı bir şekilde Veteriner literatürde tarif edilmiştir. Davranış terapisi bazı doğuştan, çoğu ama öğrenmiş olan istenmeyen tepkileri ortadan kaldırmakta yardımcı olabilmektedir. Şu an da at - insan ilişkisi içerisinde, binicinin yerde ve atın sırtında atı ile ilgilendiğinde daha olumlu sonuçlar ortaya çıktığı bilinmektedir. Davranış ıslah da kullanılan tekniklerin dahilinde olan Örnekler bunlardır :
· Alıştırma ( Atını korkutmadan yavaşça ve tekrarlanarak korkutulan nesne ile yüzleştirerek korkusunu azaltmak )
· Şartlandırma iptali ( daha uygun davranışları ödüllendirerek değişik davranışları alıştırmak )
· Bastırmak ( Atın uygunsuz davranış sonucu olan başarısını ortadan kaldırmak (mızmız bir ata şeker verme ))· Şartlandırma
· Ceza
Sürekli negatif eğitim yöntemlerin kullanımı ( Temel hedefleri ulaşabilmenin anahtarı ama genelinde sadece baskısı alışmamış olan atlarda başarılı olabilmektedir )
Clicker antrenman yöntemi ( negatif eğitim yöntemler ile temeli oluşturduktan sonra genellikle eğitimi ilerleyebilmek için kullanılan yöntem )