Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya Chrome kullanmalısınız.
ŞARTLI BORÇLAR
Bir borcun varlığı gelecekteki vukuu şüpheli bir olaya bağlı bulunuyorsa
o şarta bağlı borç denir. Gelecekte vukubulacak belirli olayların şimdiden yapılması tasarlanan bir sözleşmeye şu veya bu yönde etki yapması taraflarca istenen sonuç olabilir. İşte
bu isteği gerçekleştirecek araç şartlı sözleşmedir. Şart
gelecekte meydana gelecek bir olaydır. Fakat bu olayın vukubulacağı kesin değildir. Şart teşkil eden olayın gelecekteki bir olay olması lazımdır.
Borcun şartta bağlanması:
Şartlı bir sözleşmede borçlanan kimse
şartlı da olsa
yine borçlanmıştır. Ne var ki şart gerçekleşinceye kadar bu borcun varlığı askıdadır
yani borç askıda hükümsüzdür. Bir sözleşme yapılırken şarta bağlanabileceği gibi
yapıldıktan sonrada şartta bağlanabilir. Tarafların şartı ortak kararlaştırmış olması gerekir. Kanuna veya ahlaka aykırı bir fiil şart olmaz
olsa bile borç hükümsüzdür(BK.155). Şartın objektif bakımdan gerçekleşmesi şüpheli olması gerek ve yeter. Her çeşit hukuksal işlem
kural olarak
şartta bağlanabilir. Ama aile hukukunda bir çok işlem şart kabul etmez.
Şartın çeşitleri:
Taliki şart:
Bir sözleşmenin hükümlerinin yürürlüğe girmesinin bir şartta tabi tutulduğu hallerdir(BK.149).
İnfisahı(bozucu) şart:
Hükümleri yürüyen bir akdin bu hükümlerine son veren şarttır(BK.152).
Şartın hükümleri:
Şartın gerçekleşmesinden önceki hükümleri:
Taliki şartta bağlı bir borç varsa
alacaklı borçludan
borcun ifasını isteyemez. Yalnız BK.150 ye göre borçlu
şart gerçekleşinceye kadar
borcunun gereği gibi ifasına engel olacak işlemlerden girişmekten kaçınmaya yükümlüdür.
Şartta rağmen borçlanılan şey alacaklıya verilmişse
yararlanma hakkı artık alacaklıya geçer. İlerde şart gerçekleşirse
alacaklının bu çeşit yararlanmaları iade borcu yoktur(BK.151/I). Buna karşılık şart gerçekleşmemişse
alacaklı
bu yoldan kazandıklarını iade etmesi gerekir(BK.151/III).
İnfisahı şart ise kural olarak geriye etkili değildir(BK152/II).alacaklı yürürlüğe giren borç gereğince edimi almışsa
bundan yararlanır. Aldığı şeyi geri verir;fakat yararlanmaları iade borcu yoktur.
Şartın gerçekleşmesi ve ortak hükümler:
Taraflar kural olarak şartın gerçekleşmesine engel olabilirler;fakat bu durum tarafların ortak niyetlerine ve sözleşmesinin mahiyetine göre
iyiniyet kurallarına aykırı ise
bu hareket tarzı makbul sayılmayacaktır. BK.154 e göre
şartın gerçekleşmesine olunması halinde
o şartın gerçekleşmiş sayılacağı kabul edilmiştir. Kararlaştırılan şart iki taraftan birinin bizzat yapması gereken bir iş ise
o tarafın ölümü halinde
onun yerine mirasçısı geçer(BK.153).
Şartın gerçekleşmesinin sonuçları:
Taliki şart gerçekleşirse
sözleşmenin hükümleri işlemeye başlar. BK.150/II
alacaklıya
borçlunun
şarta aykırı olarak yaptığı tasarrufları da iptal ettirme hakkı vermektedir. İnfisahı şart gerçekleşirse borç ilişkisi sona erer.
PEY AKÇESİ VE DÖNME AKÇESİ
Pey akçesi:
Bazı sözleşmelerde taraflardan birinin diğerine sözleşmenin yapıldığına delil olmak üzere bir miktar para verirse
bu pey akçesi olur. Sözleşmenin yapılış olduğunun delili olarak verilen pey akçenin sözleşmesinin ifası sonunda kimin hesabına kalacağı sorunu BK.156/II de açıklanmıştır.
Dönme akçesi:
Taraflar bazen
sözleşmenin yapıldığı esnada verilen bir miktar paraya bir başka anlam verirler. Bu para sadece işlemin yapılmış olduğunun delili için değil
aynı zamanda sözleşme ile bağlılıktan kurtulma imkanı da taraflara sağlayacaktır. Dönme akçesi verilmesi halinde akit bağı zayıflamaktadır. Çünkü iki tarafta sözleşmeden dönme imkanı bulurlar(BK.156/II).
Ücret tevkifi:
İşveren işçinin ücretinden bir kısmını
vermesi muhtemel zararlar için tutması demektir(BK.157).
CEZAİ ŞART
Borçlunun
alacaklıya karşı
esas borcu ifa etmemesi veya zamanında ifa etmemesi halinde bir miktar para ödemeyi taahhüt ederse
bu cezai şart olur.
Cezai şartla
alacağını alamayan alacaklı bu yüzden uğradığı zararı ispatlamak yükünden kurtulur. Cezai şart asıl sözleşmeye bağlı bir sözleşmeden doğar. Bu borcun yan borcu kabul edilir. Eğer asıl borç batılsa
yan borçta batıl olur(BK.161/III).
Cezai şartın çeşitleri ve hükümleri:
Cezai şart bir akdin hiç ifa edilmemesi veya eksik ifa edilmesi halleri için kararlaştırılabilir(BK.158/I).
Borçlunun borcun ifa etmemesi kusursuz imkansızlık sebebine dayanıyorsa
ceza da ödemez(BK.161/III). Ama borçlunun bundan da sorumlu olacağı kararlaştırılmışsa cezayı öder(BK161/II).
Adem-i ifa yada noksan ifaya dayanıyorsa sadece cezayı isteyebilir.
Borcun ifası mümkünken borçlu ifa etmiyorsa veya eksik ifa ediyorsa borçlu ya ifayı yada cezayı isteyebilir(BK.158/I).sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa ikisini de talep edemez.
Cezai şart edimin kararlaştırılan yer ve zamanda olmaması hali içinde koyulabilir(BK.158/II).
Burada alacaklı hem ifayı hem de cezayı isteyebilir.
Alacaklı bu hakkından açıkça vazgeçmişse ikisinden birini isteyebilir.
Her halde borçlunun cezayı vererek borçtan kurtulması mümkündür.
Cezai şartla ilgili diğer hükümler:
Cezai şartın uygulanması için alacaklının bir zarara uğraması gerekmez(BK.159).
Alacaklının uğradığı zarar cezayı geçiyorsa
bunu da isteyebilir. Ama ispat yükü alacaklıya geçer(BK.159/II).
Taraflar cezayı serbestçe tayin eder(BK.161/I). Ceza fahişse hakime başvurulup bunun uygun bir bedele indirilmesi istenebilir(BK.161/III).
ALACAĞIN TEMLİKİ
Bir borç ilişkisine bağlı bulunan alacağın
3.kişiye devredilmesidir. Temlikte yapılan devir işlemine borçlunun katılması yada razı olması sözkonusu değildir. Alacağın temlikinde
alacağı devreden alacaklı
temlik edilen alacak bakımından borç ilişkisinden çıkar ve onun yerine alacağı devralan girer. Alacaklının bu şekilde
borçlunu rızasına bağlı olmaksızın
alacağını başka bir kişiye devredebileceği BK.162/I de belirtilmiştir. Bu bir tasarruf işlemidir. Ortada geçerli bir sebep olmadığı halde alacak temlik edilmişse
sonraki alacaklı bunu yine iktisap etmiş olur. Bu kurum sayesinde alacaklar
eşya üzerindeki haklar gibi dolaşım kazanırlar.
Temlikin konusu:
Temlik edenden
temlik edilene geçen münferit alacaktır. Her çeşit alacak temlike konu olabilir.BK.162 istisnaları belirtilmiştir;
Kanun:bazı alacaklar kanunda açık bir hüküm bulunması sebebiyle temlike konu olamazlar.
İşin mahiyeti:bazı alacaklar da mahiyeti onların temlikine engeldir.
Sözleşme:bir borç ilişkisinin tarafları
kanundan veya işin mahiyetinden değil
taraflarca yapılan anlaşmayla kararlaştırılmıştır. Burada yapılan temlikler hiçbir şekilde hüküm kazanmaz
3
kişinin iyiniyetli olması durumu değiştirmez. Bunun istisnası BK.162/II de belirtilmiştir. Bu yasak borçlunun korunması için konulmuştur
borç onay verirse temlik işlemi gerçekleşir. Müstakbel alacaklarda temlike konu olabilirler.
Temlikin şartları:
Temlik işlemi bir sözleşme olduğundan tek taraflı iradeyle yapılamaz temellük edende iradesini açıklamak zorundadır. Temellük edenin yazılması icabeder
ama yazılmaya da bilir
buna beyaz temlik denir.
BK.163 e göre temlik yazılı olarak yapılmadıkça muteber olmaz. Bu senettin yazılmasında BK.12-13 hükümleri uygulanır. Alacağın temliki işlemi için borçluya ihbar şart değildir. Ama temellük eden şu riski üstüne alır
borçlu iyiniyetle borcunu eski alacaklıya öderse yada bir başka kişiye öderse borçlu borcundan kurtulur(BK.166). alacağın ispatıyla ilgili belgelerin temellük edene verilmesine gerek yoktur
temlik senedi tek başına yeterli delil olur.
Bir alacak kanun hükmü veya bir mahkeme kararı dolayısıyla yeni bir alacaklıya geçebilir buna kanuni temlik denir(BK.164). alacaklının rızasına ve şekle tabi değildir.
Temlikin hükümleri
Kısmı temlikte temellük eden alacaklıyla birlikte alacaklı olur. Temlik edilen asıl alacağa bağlı bir yan haklarda temellük eden geçer(BK168/I). Buna rağmen hapis hakkı temellük edene geçmez(eski MK.864).
Yalnız temlikten itibaren işleyerek faizler değil gecikmiş yani işleyerek birikmiş ve ödenmemiş faizlerde temlik edilen alacağın kaps¤¤¤¤¤ girer(BK.168/III).
Temlik edenin şahsına bağlı olan rüçhan haklar temellük edene geçmez.
Borçlunun durumu:
Temlik rızasına bağlı değildir. Ama ağır bir durma düşmesine müsaade edilmez.
Borçlu temlikten haberi olmaksızın önceki alacaklıya borcu ifa ederse borcundan kurtulur(BK.165).
Ardarda yapılan temliklerde borçlu aynı şeklide korunur.
Borçlu alacağın temliki dolayısıyla taraflar arasındaki ihtilaflardan etkilenmemektedir. Kanun bu gibi çekişme hallerinde ödemeden kaçınma imkanı vermiştir. Veya ödemeyi mahkemeye yaparak borcundan kurtulma imkanı vardır.(BK.166/I). Fakat ödemeyi bir alacaklıya yaparsa ve bu gerçek alacaklı değilse tekrar ödeme yapmak zorunda kalır(BK.166/II).
Borçlu
temlik sonucunda alacaklı sıfatını kazandığı ileri sürerek ifa talebinde bulunan temellük eden temlikin geçerli olmadığını ileri sürebilir.
Borçlu
önceki alacaklıya karşı ileri sürebileceği itiraz ve defileri yeni alacaklıya karşı da ileri sürebilir(BK.167/I). BK.18/II de bir istisna vardır. Borçlu yazılı borç ikrarına dayanarak alacağı temellük edene karşı
muvazaa itirazda bulunamaz.
Borçlu
bir alacağına dayanarak temlik edene takas önerisinde bulunabilir.
Sağlama:
Alacaklı bir karşılık alınarak temlik edilmişse
temlik eden bu alacağın temlik zamanında mevcut olduğu sonraki alacaklıya garanti etmiş olur. Bir karşılık olmaksızın temlikte ise böyle bir garanti yoktur(BK.169/I
III). Alacaklıya bir karşılık alınarak temlik edilmiş bulunsa bile temli eden ayrıca taahhüt etmişse
borçlunun aciz halinden dolayı temellük edene karşı sorumlu değildir(BK.169/III).
Alacaklı
ifa uğruna edim olarak temlik etmişse
temellük edenin
borçludan elde ettiği veya gerekli özeni gösterseydi elde edebileceği miktarı borçtan düşmesi gerekir(BK.170).
Temlik kanun icabı meydana gelmişse sağlama(garanti) borcu yoktur(BK.171/II).
Temlik eden garanti borcu sebebiyle sonraki alacaklıya karşı sorumlu tutulunca
bu sorumluluk temlik karşısında almış olduğu anapara ile bunun faizini kapsar.
BORCUN NAKLİ
Borçlunun
borç ilişkisinin dışına çıkarak
yerine başka bir kişiye geçirmesi
alacağın temlikine nazaran alacaklının onayına ihtiyaç duymaktadır.
Borcun naklinin taahhüdü:
Bu işlem
borçlu ile onun yerine geçecek 3. kişinin arasında yapılan bir iç işlemdir. 3.şahıs borçluya
alacaklının da rızasını alarak borcu üzerine almayı ve kendisini borçtan kurtarmayı taahhüt eder. Borçtan kurtulma akdi denir(BK.173).
Borç nakli sözleşmesi:
3.kişi ile alacaklı arasına da yapılır(BK.174). kanun bu sözleşmenin kuruluşuna ilgi BK.174-175 de özel hükümler koymuştur.
Borcun naklinin hükümleri:
Alacaklı bakımından borcun nakli ana hükmü borçlunun değişmesidir.
Alacağa bağlı yan haklar da eskisi gibi devam eder
borçlunun şahsına özeller hariç(BK.176/I).
Rehin ve kefaletler 3. kişilerin razı olduklarını beyan etmeleriyle devam eder(BK.176/II).
Yeni borçlu savunma hakları ileri sürme hakkına sahiptir.(BK.177).
Önceki borçlunun kişisel defilerini kullanamaz ve önceki borçluyla arasındaki ilişkiye dayanan defileri de ileri süremez(BK.177/II
III).