1 - İngiliz Üsleri'nin Hukuki Statüsü ile Kıbrıs Türk Toplumunun BM Dekolonizasyon Hukukunda Kendi Kaderini Tayin Hakkı'nın Netleştirilmesi,
Birinci Başlık - Birinci Senaryo
Kıbrıs’ta toplumlararası ikili görüşmeler sırasında Türk ve Rum taraflarınca, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) Kıbrıs’ta varlığını devam etmesi kararının alınması ya da aksi karar alınması durumunda İngiliz üslerinin kapatılması kararının alınması zorunluluğu. TSK'nın adadan çekilmesi kararının alınması durumunda, TSK'nın Kıbrıs'tan çekilmesi tarihi ile İngiliz üslerinin kapatılması tarihinin aynı gün olması zorunluluğu:
Ek bilgi: Bu çalışma sırasında Kıbrıs’taki Yunanistan askeri varlığına özellikle değinilmemiştir, ayrı bir çalışma olarak ele alınacaktır.
TSK’nın Kıbrıs’taki varlığının hukuki temelini 5 Aralık 1958 tarih ve 1287 sayılı BM Genel Kurulu kararı oluşturmaktadır. (9) Aynı karar, İngiliz üslerinin Kıbrıs’taki varlığının da hukuki temelini oluşturmaktadır.
16 Ağustos 1960 tarihinde kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti için cumhuriyetin “Jus Cogens”i (”Amir Hükmü”), 1287 sayılı BM Genel Kurul kararıdır ve Kıbrıs Rum Kesimi tarafının bu amir hükmü unutturmaya özellikle gerek BM içerisinde 1963 sonrasında gerekse AB içerisinde çalışmıştır. Ve ne yazık ki Kıbrıs Rum Kesimi 1287 sayılı kararı unutturma çabasında bugüne kadar başarılı olmuştur.
5 Aralık 1958 tarih ve 1287 sayılı BM Genel Kurulu kararı sonrasında 11 Şubat 1959 tarihli Zürih Antlaşması’nın Yunanistan ve Türkiye arasında imzalanması sonrasında, 17 Şubat 1959 tarihinde İngiltere bir bildiri yayımlamıştır. Bildiri de Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Temel Yapısı, Garanti ve İttifak Antlaşmaları’nı inceledikten ve Yunanistan, Türkiye ve İngiltere arasında 11–16 Şubat 1959 tarihinde yapılan görüşmeler sonrasında Akrotiri ve Dikili bölgeler hariç olmak üzere, Kıbrıs adasında koloniyal egemenliğini kurulacak olan yeni, ana hatları Zürih Antlaşması ile belirlenmiş olan cumhuriyete devretmeye hazır olduğunu belirtmiştir. İki bölgenin toplam alanı 254 kilometre karedir.
İngiltere’nin 17 Şubat tarihli bildirisinden 2 gün sonra Londra Antlaşması imzalanmış, akabinde 16 Ağustos 1960 Lefkoşa Antlaşması ile Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuş ve 17 Şubat 1959 bildirisinde belirtilmiş olan Akrotiri ve Dikili bölgeleri üs statüsünde İngiltere’nin denetiminde kalmıştır. Bu 2 bölge askeri üs statüsündedir ve İngiliz vatandaşlarının yerleşimine açık değildir.
16 Ağustos 1960 tarihine kadar İngiliz sömürgesi olan Kıbrıs’ta kurulan cumhuriyet kendi anayasasının değişmez maddeleri ile kuruluşu sonrasında Birleşmiş Milletlere örgütüne başvuruda bulunarak üye olmuştur. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın hukuku kaynağı ise 1958 tarihinde 1287 sayılı Birleşmiş Milletler Genel Kurulu kararı ile taraflar arasında imzalanan antlaşmalar ve Kıbrıs adasında yaşayan iki toplumun, Kıbrıs Rum ve Türk Toplumlarının Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın 73. Maddesi’nin b fıkrası çerçevesinde tespit edilmiş olan Kendi Kaderini Tayin Haklarını ortak olarak tek bir cumhuriyet olarak kullanılmasıdır. Nüfus olarak çoğunluk olan ama egemen kurucu unsur olmayan, eşit kurucu unsur olan Kıbrıs Rum Toplumu ile nüfus olarak az ama azınlık olmayan eşit kurucu unsur Kıbrıs Türk Toplumu arasında varılan mutabakat ile Kıbrıs Cumhuriyeti oluşturulmuştur.
Kıbrıs adası içinde yaşayan nüfus olarak birbirinden farklı iki egemen ana unsur, koloni siteminden bağımsızlığa geçişte dünyada benzeri olmayan bir ortak cumhuriyet kurmuşlardır. Bu cumhuriyet içerisinde nüfus olarak çoğunlukta olanın etnik oylar tercihleri ile nüfus olarak azınlıkta olan diğer ana egemen unsuru devlet mekanizmasından uzaklaştırmaması içinde garanti ve ittifak sistemi, Kıbrıs Cumhuriyetin içerisinde kurulmuştur. Bu sebeple BM Antlaşması’nın 2. Maddesine göre, BM üye devletlerin egemen eşitliği ilkesi Kıbrıs Cumhuriyeti’nde garantör üç ülke için geçerli değildir. Aynı şekilde anayasasının değişmez maddeleri çerçevesinde yapılması düşünülen hiç bir konu garantör üç ülke acısından Kıbrıs Cumhuriyeti’nin iç yetki alanına giren bir konu değildir.
Garanti ve İttifak Antlaşmaları, Kıbrıs Cumhuriyeti için 73.Madde’nin b fıkrasına göre belirlenmiş, kolonizasyon sonrası oluşturulan yönetim cumhuriyet sisteminin temelini oluşturmaktadır. Ancak bu Garanti ve İttifak Antlaşmaları’nın güvencesi ve garantisi ile Kıbrıs Türk Toplumu, Kendi Kaderini Birleşmiş Milletler Hukuku içerisinde ortak Kıbrıs Cumhuriyeti için kullanmıştır.(10)
BM, dekolonizasyon hukuku, koloni sahibi ülkelerin kolonilerini tamamen terk etmesi üzerine kuruludur. Bunun dünyada tek istisnası, Kıbrıs’ta yer alan İngiliz üsleridir. İngiliz üslerinin Kıbrıs adasında ki varlığının hukuki dayanağı, yeni kurulan Kıbrıs Cumhuriyet’in de Türk ve Yunan askeri varlığının yanında tarafsız ülke askeri bir gücü olarak Kıbrıs Anayasası’nın da ki 2 toplumun 1287 sayılı karar ile oluşturulan Kendi Kaderini Tayin hakkını korumaktır.(11)
İngiltere’nin, Kıbrıs’ı askeri olarak kaybetmemek adına, 1954 - 1958 tarihleri arasında BM Politik Komitesi’nde dekolonizasyon tartışmaları sürecinde Kıbrıs’ta stratejisini İngiltere’nin genel valisi Mareşal Harding, 1958 yılının Ocak ayında 3 konu ile özetlemiştir:
1. Kıbrıs adasının modern dönemdeki askeri varlığının kabul edilmesi,
2. Kıbrıs’ın asgari koşullarda da olsa, İngiltere tarafından askeri amaçları için kullanılacağı bir sonuca ulaşmak olmak,
3. Yunanistan ve Türkiye arasında Kıbrıs’ta kendi kaderini tayin hakkı konusunda uzlaşılmaz gözüken antlaşmazlığı İngiltere’nin de dâhil olduğu adanın gelecekte ki egemenliğini konusunda bir çözüme ulaşılması. (12) İngiltere’nin 1956 Süveyş Kanalı Krizi sonrasında büyük güç olarak Ortadoğu’da varlığını sürdürebilmesi için askeri zorunluluk ile bir şekilde Kıbrıs adasında kalabilmesi birincil amacı idi.
(Devam Edecek)
Mehmet Şükrü GÜZEL
Kaynakça:
9-http://daccess-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/747/31/IMG/NR074731.pdf?OpenElement Erişim Tarihi 29.04.2012,
Tam metin;
1287 ( XIII ) Questıon of Cyprus
The General Assembly,
Having considered the question of Cyprus,
Recalling its resolution 1013 ( XI ) of 26 February 1957,
Express its confidence that continued efforts will be made by the parties to reach a peaceful democratic and just solution in accordance with the Charter of the United Nations.
10 -
http://www.turksam.org/tr/a1934.html, Erişim Tarihi 29.04.201
11 - İngiliz üsleri konusunda antlaşmaya varıldığı tarih olan 19 Şubat 1959 ve İngiltere’ nin 17 Şubat tarihli bildirgesi ile şart koşmuş olduğu 2 üs bölgesi döneminde BM, Uluslararası Barış Gücü oluşturulması hukuku konusunda henüz yeterince deneyim sahibi bulunmamakta idi. 1956 Süveys Kanalı savasları sonrasında ilk BM Barış Gücü, Sina Yarımadası’ nda Mısır ve İsrail arasına tarafsız bölgenin oluşturulması için oluşturulmuştu. 1960 Kongo krizine kadar geçen süre içerisinde başka bir deneyim sahibi bulunmamakta idi. Ayrıca BM Barış Gücü’ nün oluşturulması için , bahsi, geçen ülke veya ülkelerin onayı gerekmekte idi. Bu çerçevede İngilitere askeri üslerinin varlığı ve Türk ve Yunanistan Silahlı Kuvvetleri’ nin Kıbrıs Adası’ nda ki varlığı, Garanti ve İttifak Antlaşmaları temelinde , BM Hukukunda Kendi Kaderini Tayin Hakkı’ nı kullanan iki toplumun haklarının garanti altına alınması ve değiştirilmemesi için oluşturulmuş olan BM Bariş Gücü olarak da kabul edilmesi gerekmektedir.
1974 Mutlu Kıbrıs Barış Hareketi’ nın da BM hukukunda yapıldığı kabul edilmelidir Bu konu ayrıca ıncelenecektir.
12 - Field-Marshallthe Lord Harding of Petherton, The Cyprus Problem in Relation to the Middle East, International Affairs ( Royal Institute of İnternational Affairs, Vol.34,No 3 Temmuz 1958, Londra, Sayfa 296, Yazarın Biyografisi için bakınız,
http://www.britisharmedforces.org/scli_ pages/pages/field_marshal_lord_harding.htm Erişim Tarihi 30.04.2012
Devam edecek
Mehmet Sukru Guzel
http://www.usgam.com/index.php?l=807&cid=604&konu=28