Kıbrıs Harekâtı (
Atilla Harekâtı)
[1][2] olarak da bilinir. Türkiye'de
Kıbrıs Barış Harekâtı olarak da anılır),
20 Temmuz 1974 tarihinde
Türkiye Cumhuriyeti Türk Silahlı Kuvvetleri'nin
Zürih ve Londra Antlaşması'nın III. maddesine istinaden gerçekleştirdiği askerî harekâtın adıdır.
1571'de
Osmanlı yönetiminde
Kıbrıs'ta yer aldı. Daha önce Ada’da
Venedikliler egemendiler.
Osmanlı yönetimi,
Venedikliler’in elindeki mülkü
Rum Ortodoks Kilisesi’ne aktardı. Kiliseye geniş yetkiler verdi. Böylece Rum kilisesine ve toplumuna güç geldi. Giderek bu güç
Türkiye’den gelip yerleşen
Türkler’e karşı kullanılacaktı.
1878’de
Rusya karşısında zor durumda kalan
Osmanlı,
Kıbrıs’ın yönetimini geçici olarak
İngiltere’ye verdi.
I. Dünya Savaşı’nda da İngiltere, Kıbrıs’a el koydu.
Kıbrıs adası resmen 1924' de Türkiye nin kuruluş anlaşmaları olan Lozan antlaşmasında Büyük Britanya toprağı olmuştur. Türkiye o günün şartları gereği Kıbrıs adasının üstündeki İngiliz egemenliğini resmen kabul edip altına imza atmıştır.
1950’lerin sonlarında
bağımsızlık hareketi başladı ve uluslararası anlaşmalara dayanan bir
Kıbrıs Cumhuriyeti kuruldu. Fakat Rumlar böyle bir Ortak Devlet’e razı olmadılar.[
kaynak belirtilmeli] Kıbrıs’ın tüm yönetimine kendileri el koyma yoluna gittiler; anlaşmaları, uluslararası anlaşmaları ve anayasayı çiğneyerek[
kaynak belirtilmeli] Türkler’e saldırılarda bulunmış[
kaynak belirtilmeli] ve
1963 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti yıkıldı.
Konu başlıkları
[gizle]
Zürih Antlaşması (11 Şubat 1959) [değiştir]
Ana madde: Zürih ve Londra Antlaşması
Atina Yüksek Mahkemesi 21 Mart 1979 tarihinde aldığı kararla Türkiye'nin müdahalesinin, Garanti Anlaşması'nın IV. maddesine göre yasal olduğunu onaylamıştır.[
kaynak belirtilmeli]
Avrupa Konseyi de
29 Temmuz 1974 tarihinde almış olduğu
873 sayılı karar ile Türk müdahalesinin yerinde olduğunu kabul etmiştir.[
kaynak belirtilmeli]
Birinci Harekâtı Atilla I [değiştir]
20 Temmuz 1974 tarihli Hürriyet Gazetesi
Pentemilli köprübaşı civarındaki durumları (
21 Temmuz 1974)
5 Temmuz 1974'te
Türkiye,
Yunanistan ve
İngiltere dışişleri bakanları
I. Cenevre Konferansı çalışmalarına başladı.
30 Temmuz'da sona eren konferansta
Türk tarafının istekleri doğrultusunda: 'Ada'da bir güvenlik bölgesinin kurulması,
Rum ve
Yunan işgalindeki
Türk bölgelerin derhal boşaltılması, esir durumda olan asker ve sivillerin mübâdele edilmeleri veya serbest bırakılmaları, barışın sağlanması ile birlikte anayasaya uygun bir hükûmetin yeniden kurulmasının temini,
Kıbrıs Cumhuriyeti'nde
Kıbrıs Türk Toplumu ile Kıbrıs Rum Toplumu olmak üzere iki
otonom idarenin mevcûdiyeti' kabul ve ilan edildi.
Başbakan Bülent Ecevit, adada gelişmelerin kötüye gitmesi sebebi ile diplomatik görüşmeler yapmak üzere Londra'ya gitti. Acil olarak toplanan
TBMM, Hükümete genel savaş açma yetkisi verdi. 14 ilde sıkıyönetim ilan edildi.
20 Temmuz 1974 sabahı uçakların bombardımanından sonra Türk ordusu 6:15'ten itibaren havadan indirme ve denizden çıkarma başladı. Denizden çıkarma Karaoğlanoğlu plajına yapılmıştır. Rumlar,
Türkiye'nin 1963 ve 1967'deki gibi adaya müdahale edemeyeceğini düşünmüş bu yüzden ilk başta etkili müdahale edememişlerdir. Ancak akşama doğru karşı harekata başlamışlardır.
Bu karar,
İngiltere ve
Yunanistan Büyükelçilerine bildirildiği gibi
Ankara'da bulunan
ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı
Sisco'ya da iletildi.
Pakistan,
Afganistan ve
İran Türkiye'ye yardım sözü verdi.
Libya Devlet Başkanı
Kaddafi ihtiyaç duyulan tüm askerî mühimmatların kullanılabileceğini bildirdi. Bunun yanında
Suudi Arabistan da 1.5 milyar dolarlık
petrol ile 1 milyar dolar nakit para hibe etmiştir.
Türk kuvvetleri
22 Temmuz'da
Girne'yi ele geçirdi.
Türk paraşütçüleri
Kıbrıs Cumhuriyeti'nin başkenti
Lefkoşa'nın
Türk kesimine indi.
Yunan birliklerinin Ada’da
garantör olarak bulunan
Türk birliğine saldırması ise, çarpışmaların Ada geneline yayılmasına neden oldu.
22 Temmuz akşamı
Türkiye,
BM Güvenlik Konseyi'nin ateşkes kararını kabul etti.
Türk müdâhalesi sonucu
Yunanistan'daki cunta idaresi ve
Kıbrıs Cumhuriyeti'ndeki
Nikos Sampson Hükûmeti de yıkılmıştır.
İkinci Harekâtı Atilla II: "Ayşe Tatile Çıksın" [değiştir]
Ancak
8 Ağustos'ta
II. Cenevre Konferansı'nın yapılmakta olduğu zamanda Türklerin 'iyi niyet jesti' olarak
Limasol ve
Larnaka civarında bir miktar köyü boşaltmış olmalarına rağmen, Millî Muhâfız Alayı ve
EOKA-B işgal ettikleri yerleri tahliye etmedikleri gibi ellerindeki esirleri de serbest bırakmamışlardır.
Cenevre konferansına katılan Dışileri Bakanı
Turan Güneş anlaşmanın mümkün olmadığı anlamına gelen Ayşe Tatile Çıksın" parolasını Başbakan Bülent Ecevit'e bildirmiştir. 'Ayşe' Turan Güneş'in kızı (sonraki Ayşe Güneş-Ayata)'nın adıdır.
Bunun üzerine
13 Ağustos'ta Türk birlikleri tekrar ilerlemeye başlamış ve
16 Ağustos'ta Lefke ve Magosa'nın kurtarılmasıyla sona eren üç günlük II. Harekatı'nı gerçekleştirdi.
Harekât neticesinde bir taraftan
Magosa'ya diğer taraftan
Lefke'ye varılarak Türk tarafının sınırları çizildi. İki harekatta toplam 498 Türk askeri, 70 Kıbrıslı Mücahit[
kaynak belirtilmeli] ve 270 Kıbrıs Türk'ü hayatını kaybetti.
Olaylarının Zamansal Sırası [değiştir]
Yunanistan'daki Darbe Sonrası Kıbrıs Olayları - 1974[3]
15 Temmuz;
Yunanistan'da Başpiskopos
Makarios'a karşı darbe yapıldı ve
Sampson iktidarı ele geçirdi.
Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı
Bülent Ecevit Afyon gezisini yarıda kesip
Ankara'ya döndü ve Güvenlik Kurulu ve
Bakanlar Kurulu Olağanüstü toplantıları yapıldı.
16 Temmuz; Makarios bir
İngiliz helikopteriyle İngilizler tarafından
Malta adasına güvenliği için götürüldü. Ankara'da Başbakan Bülent Ecevit parti liderleriyle görüştü ve Yunanistan'daki darbenin doğuracağı sonuçlara karşı askeri tedbirlerin alınmaya başlandığını bildirdi, ayrıca bu toplantıda meclis aynı hafta içinde perşembe günü toplanmak üzere toplantıya çağırıldı. Yunanistan'da askeri cunta genel seferberlik kararı alındığını açıkladı.
17 Temmuz; Makarios
Birleşmiş Milletleri Yunanistan'ı kınamaya çağırdı ve eşzamanlı olarak
NATO yayınladığı bildiriyle Yunanistan'daki cunta yönetimini uyardı. Başbakan Ecevit ve beraberindeki heyet Yunanistan'daki darbe konusunda görüşmeler için Londra'ya hareket etti. Sampson Kıbrıs'ta da hakim olmaya başladı. Birçok devlet başkanı soğukkanlı olmak gerektiği konusunda mesajlar yayınladı.
18 Temmuz; Ankara'da Başbakan yardımcısı
Necmettin Erbakan ve Maliye Bakanı
Deniz Baykal ile parti liderleri toplandı ve meclis olağanüstü toplantısının cumartesi gününe ertelenmesini kararlaştırdı. Turan Güneş Pekin gezisinden döndü. Londra'daki Türk heyeti, Başbakan Bülent Ecevit'in Dr.
Kissinger'in temsilcisi Sisco ile görüşmesinin ve Savunma Bakanı Işık'ın İngiliz Dışişleri Bakanı Callaghan'la son kez görüşmesinin ardından geri döndü. Aynı gün
Sisco Atina'ya gitti.
19 Temmuz; Sisco Atina'dan sonra
Türkiye'ye hareket etti.
Türk Deniz Kuvvetleri Türkiye Cumhuriyeti gemileri
Mersin'den demir aldı. Sisco gece de Ankara'da Başbakanlık'ta görüşmelere devam etti. Türk Ordusu'nun hazırlıkları tamamlandı ve asker kaydırmalar hızlandı. Yunanistan'da darbeciler Trakya sınırındaki köyleri boşaltma kararı aldı ve Atina radyosunda "Bir günde Konstantinapol'deyiz" mesajları yayınlanmaya başladı.
20 Temmuz; Sabah beşte
Türk askeri uçakları keşif uçuşlarını tamamladı ve asıl harekat için tekrar havalandı. Sabah altıda Başbakan Bülent Ecevit radyodan yayınlanan mesajıyla çıkarmanın başladığını açıkladı. Sabah 8:30'da Türk askeri Kıbrıs'a çıktı. NATO ve Birleşmiş Milletler eşzamanlı toplantı yaptı fakat toplantı sonunda eylem kararı alınmadı.
TBMM olağanüstü toplantısını yaptı. Çıkarmadan çok kısa süre önce Atina'ya ikinci kez gitmiş olan Sisco akşam Ankara'ya döndü.
21 Temmuz; Birleşmiş Milletler 353 nolu kararla "
ateşkes" çağrısında bulundu. Yunan donanmasının Kıbrıs'a tekrar hareket etmesi durumunda vurulacağı Türkiye tarafından açıklandı. Sampson Türkiye'nin uyarısının dikkate alınmayacağını basın yoluyla bildirdi. Başbakan Bülent Ecevit Sisco'ya hedeflere varılmadan durulmayacağını söyledi. Sisco, Yunan cuntasındaki fikir ayrılıkları nedeniyle görüşmek için dahi muhatap bulamadığını söyledi. Türkiye'nin uyarılarına rağmen Kıbrıs'a hareket eden Yunan gemileri ve uçakları ile Baf ve Baf açıklarında muharebe edildiği Türk, Yunan ve diğer yayın kuruluşlarından duyuruldu. Bu haberleri Türk Genelkurmay Halkla İlişkiler Bürosu doğruladı.Türk birlikleri
Kıbrıs'ta Türklerin yaşadığı bölgelerde kontrolü ele geçirdi. İlerlemeye devam edildiği bildirildi.
22 Temmuz; Yunan cuntasının dağılmak üzere olduğu haberleri yayıldı fakat Atina haberleri resmi elden yalanladı. Yunanistan'da ve Türkiye'de Birleşmiş Milletlerin "ateşkes" çağrısını yerine getirme kararı alındı ve 17:00'da uygulamaya başlandı.
23 Temmuz; Muharebeler sırasında batan Türk ve Yunan gemilerinden kurtulan denizcilerin gemiler tarafından ateşkes sırasında bulunduğu basında yer aldı. Yunan cuntası iktidarı Karamanlis'e bırakma kararı aldı ve Klerides Sampson'un yerine geçti. TBMM özel toplantısında
Türk Ordusu başarılı bir harekat gerçekleştirdi denilerek tebrik edildi. Cenevre Konferansı bir gün ertelendi.
24 Temmuz; Başbakan Bülent Ecevit, Yunan yeni Başbakanı Karamanlis'i tebrik etti. Birleşmiş Milletler 354 sayılı kararında 353 nolu kararındaki "ateşkes" çağrısına uyulmaya devam edilmesini istedi.
25 Temmuz;Cenevre'de üçlü konferans akşamüstü başladı. Yunanistan ateşkesin görüşülmesini, Türkiye adaya gelecek olan yeni yapının görüşülmesini istedi. Mavros Türk Ordusu'nun genişlemeyi durdurup 22 Temmuz'da varmış olduğu hatlara geri çekilmesini istedi. Türk heyeti bu teklifi reddetti ve görüşmelere ara verildi. Aynı gün ikili görüşmeler başladı. Güneş ve Dr. Kissinger'ın özel temsilcisi Baffum, Güneş ve Callaghan ikili görüşmeleri tamamlandı. Türk heyeti konferansın devam etmesi yönünde fikirler yayınlandı. Yunan heyetinin konferansa devam etmek istemediği gerekçesiyle Callaghan, Kissenger'ı müdahil olmaya çağırdı.
27 Temmuz; Kissenger'ın müdahalesiyle Yunan heyeti konferansı terketmekten vazgeçtiğini duyurdu. Güneş-
Callaghan, Güneş-Mavros ve Callaghan-
Mavros-Güneş görüşmeleri yapıldı ve uzmanların (eksper) kabul edilir bir görüş hazırlayarak ertesi gün bakanlara sunmaları kararı alındı.
28 Temmuz; Uzmanların toplantıları sabah 7:00'ye kadar sürdü. Güneş, toplantının yapılacağı Birleşmiş Milletler sarayı'na girerken "Hükümetten yetki aldım. Eğer isteklerimiz kabul edilmezse çekileceğim" dedi. Başbakan Bülent Ecevit, Ankara'da verdiği demeçte "Güvenlik sorunları ve ateşkes birbirlerinden ayrılmaz" dedi. 16:00'da uzmanların eşliğinde üç bakan gayri resmi toplantıya başladı. Gece yarısına doğru Başbakan Bülent Ecevit'in "Türk birliklerinin adadan çekilmesi" maddesine itiraz ettiği açıklandı. Ecevit, Karamanlis'e Ege'de buluşma önerisi getirdi.
29 Temmuz; 3:00'da Mavros Birleşmiş Milletler Sarayı'ndan ayrıldı. Yaptığı açıklamada "Artık herşey Ankara'ya bağllı, kabine toplantısı var, kabul veya reddecekler" dedi. Bülent Ecevit "çekilme" maddesiyle ilgili tüm tekliflerin Kıbrıs'lı Türk'lerin güvenliğinin fiilen garanti edilemeyeceği gerekçesiyle kabul edilemeyeceğini açıkladı. İngiliz Dışişleri Bakanı Cenevre görüşmelerinin sonuca bağlanmasını istedi ve sonuca bağlanmaması durumunda Londra'ya geri döneceğini bildirdi. Callaghan-Güneş görüşmesi ve teknik seviyede kısa bir toplantı yapıldı.
30 Temmuz; Çekilmeyle ilgili tekliflerde anlaşmaya varıldı ve "
Cenevre Deklerasyonu" imzalandı.
1 Ağustos; Mavros, Türkiye'nin Cenevre Deklerasyonu'nu ihlal ederek adada askeri ilerleme yaptığını söyledi ve ikinci kez görüşmelere gitmeyeceğini duyurdu.
2 Ağustos; Güneş, Türk köylerindeki Rum işgalinin devam ettiğini bu durumda ikici görüşmelere gidemeyeceğini bildirdi.
8 Ağustos; Üçüncü devletlerin girişimleriyle ikinci Cenevre konferansı 19:00'da başladı. Türkiye ve Yunanistan'ın görüş ayrılıkları nedeniyle uzmanlar seviyesinde üç ayrı komite kuruldu.
9 Ağustos; Görüşlerdeki ayrılıklar nedeniyle ikinci konferansa devam edilemedi. Güneş-Kissenger'ın temsilcisi
Hartman, Güneş-Callaghan, Callaghan-Mavros ikili görüşmeleri yapıldı. Klerides ve Denktaş Cenevre'ye geldi.
10 Ağustos; Kelerides "Bu toplantı anayasal sorunları ele almaya yetkili değildir" dedi. Denktaş "Türkiye'nin teklif ettiği coğrafi federasyon tek çıkar yoldur" dedi.
11 Ağustos; Callaghan Denktaş-Klerides görüşmesinin yinelenmesini istedi. Görüşme yapıldı fakat olumlu sonuç çıkmadı. Güneş-Hartman ile tekrar görüştü.Üç dışişleri bakanı arasında yemekli görüşme yapıldı, sonuçsuz kaldı.
12 Ağustos; Türkiye iki öneri açıkladı; birincisi altı kantonlu ve ikincisi iki bölgeli. Klerides'e ve Yunan heyetine yollandı. Kıbrıs'taki Türk Birlikleri takviye edildi. Güneş-Callaghan ve Güneş-Hartman görüşmeleri yapıldı. Klerides ile Mavros bu teklifleri görüşmek üzere 48 saat süre istedi. Mavros "Silah gölgesinde anlaşma imzalanmaz" dedi.
13 Ağustos; Mavros'un açıklaması üzerine Türk heyeti Yunanistan'ın süre isteğini reddetti.
14 Ağustos; 5:00'te Türkiye'nin ikinci harekatı başladı. Yunanistan, NATO müttefiği iki ülke arasındaki çatışmayı NATO'nun durduramadığı gerekçesiyle NATO'dan ayrıldığını açıkladı.
15 Ağustos; Yunanistan Başbakanı Karamanlis ülkesinin Kıbrıslı'ların yardımına gidemeyeciğini açıkladı.Olayların sorumlusu olarak Yunan askeri cuntasını ve Türkiye'yi gösterdi.
Sarayönü meydanına giren
TSK'ya ait
M-47 TankTarih
20 Temmuz 1974Bölge
Kıbrıs AdasıSonuç
Türkiye'nin zaferi,
Enosis'in başarısızlığı
Adanın %36'sının yeşil çizgiyle bölünmesi ve
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasıTaraflar
Türkiye
Kıbrıs Türk Yönetimi
Yunanistan
Kıbrıs Cumhuriyeti