I. KIRGIZ CUMHURİYETİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
Resmi Adı
:
Kırgız Cumhuriyeti
(5 Mayıs 1993 tarihinde Yüksek Şura Genel Kurul Toplantısı'nda alınan kararla devletin resmi adı Kırgız Cumhuriyeti olmuştur. Ülkenin resmi kısa adı ise, Kırgızistan olarak kullanılmaktadır).
Egemenliğin Kabulü
:
15 Aralık 1990
Bağımsızlığın Kabulü
:
31 Ağustos 1991
Anayasanın Kabulü
:
05 Mayıs 1993
Yönetim Şekli
:
Cumhuriyet
Cumhurbaşkanı
:
Kurmanbek BAKİYEV
Başkenti
:
Bişkek (803 800)
Resmi Dil
:
Kırgız Türkçesi (Devlet Dili), Rusça, (Resmi Dil olarak anayasal statü verilmiştir.)
Bayrak
:
Kırmızı fonun merkezinde 40 sarı ışın ve ortasında tunduk* sembolü bulunmaktadır. (Tunduk, Kırgız geleneksel çadırı “Yurta”nın üst kısmına verilen isimdir.)
Devlet Forsu
:
Kırgız Cumhuriyeti Devlet Forsu, 14 Ocak 1994 tarihinde kabul edilmiştir. (Devlet Forsu’nda yer alan dağ kartalı, dağlık ülkede yaşayan Kırgız halkının cömertliğini, uyanıklığını ve yüksek erdemini temsil etmektedir. Issık Göl, tabiat güzelliği, yaşam ve enerji kaynağı sembolü olarak kullanılmıştır. Dağlar, yüksek tepeli ve beyaz buzullu Ala Dağları ve Tanrı Dağları’nı temsil eder. Güneş ise, ülkedeki iyilik, barış ve bolluğu ifade etmektedir. Forsun etrafındaki buğday ile pamuk ise, Ülke için önemli olan tarım sektörünü sembolize etmektedir.)
Milli Marş
:
Kırgız Milli Marşı’na ait şiir, Calil SADIKOV ve Şaban KULUYEV tarafından yazılmış ve yarışma ile seçilmiştir.
Para Birimi
:
Kırgız Somu (1 Kırgız Somu=100 Tiyin) (Ülkenin milli para birimi Som, Mayıs 1993’te tedavüle girmiştir. Kırgızistan BDT ülkeleri içinde, milli para birimini tedavüle çıkaran ilk ülkedir. 2005 yılı Nisan ayı
İtibariyle 1 ABD Doları 41 Som’a tekabül etmektedir.)
Coğrafi Yerleşimi
:
Orta-Asya’nın kuzeydoğusunda, Tien Şan ve Pamir Altay dağ sıralarında bulunmaktadır. Deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 2 750 m'dir.
Coğrafi Koordinatlar
:
75 Doğu Boylamı, 41 Kuzey Enlemi
Yüzölçümü
:
198 500 km2 (kara 191 300 km2, su 7 200 km2)
Komşuları
:
Kuzeyinde Kazakistan, güneydoğu ve doğusunda Çin Halk Cumhuriyeti, batısında Özbekistan ve güneybatısında Tacikistan bulunmaktadır.
Kara Sınırları
:
Sınırlarının toplam uzunluğu 3 878 km’dir. Buna göre Kazakistan ile 1 051 km, Çin Halk Cumhuriyeti ile 858 km, Özbekistan ile 1 099 km ve Tacikistan ile 870 km uzunluğunda sınırı bulunmaktadır.
Deniz Sınırları
Kara Suları
:
Denize kapalıdır.
Doğal Afetler
Çevre Sorunları
:
Ülkede toprak kayması, deprem, sel ve kuraklık gibi doğal afetler yaşanabilmektedir. Ülkede temiz su bol olmasına rağmen, altyapı eksiklikleri dolayısıyla, kırsal kesim nüfusunun çoğu su ihtiyacını kirli akarsu ve kuyulardan gidermektedir. Ayrıca hatalı sulama sonucu topraklarda tuzlanma artmaktadır.
Coğrafi Yapı
:
Genellikle dağlık olan ülkenin ½’si 1000 m’den, ¾’ü 1500 m’den, ¼’ü 3000 m’den yüksektir. Ülkenin doğusuyla batısı arasındaki uzunluk 925 km, kuzeyi ve güneyi arasındaki uzunluk ise, 454 km’dir.Kuzeyde Çuy Vadisi bulunmaktadır. Güneybatıda Oş ve Calal-Abad Bölgeleri Özbekistan’daki Fergana Vadisi’ne komşudur. Ülkenin diğer bölgeleri Tien Şan sıradağları üzerinde bulunmaktadır. En alçak nokta Kara Darya 132 m, en yüksek nokta ise Ceniş Çokusu (Pobeda Zirvesi), 7 439 m’dir.
İklimi
:
Yükseltiye göre önemli iklim değişikliği olmakla beraber ülkede genellikle az yağışlı kara iklimi hakimdir. Yılda ortalama güneşli gün sayısı 240 gündür. Yılda ortalama yağış miktarı ise, 300-600 mm civarındadır.
Önemli Nehirleri
:
Narın (535 km), Çatkal (205 km), Çuy (221 km).
Önemli Gölleri
:
Ülkede bulunan 1923 gölün kapladığı alan, 6 836 km2 'dir. Bunlardan en önemlisi, aynı zamanda dünyanın ikinci büyük krater gölü olan Issık-Göl (6 236 km2) 'dür.
İdari Bölgeler
:
Ülke Başkent dışında 7 idari bölgeye ayrılmıştır. Başkent Bişkek’e ise özel bir statü verilmiştir. Kırgız Cumhuriyeti’nin idari bölgeleri; Çuy, Issık Göl, Narın, Talas, Calal-Abad, Oş ve Batken’dir.
Önemli Şehirler
:
Bişkek, Oş (226 400), Karakol (77 200), Calal-Abad, Tokmok, Kara-Balta, Çolpan Ata, Narın, Talas
Karayollarının Uzunluğu
:
30 300 km (22 600 km asfalt, 7 700 km asfalt konmamış)
Demiryollarının Uzunluğu
:
372 km (endüstriyel hatlar dahil değildir.)
Havaalanları
:
Ülkede toplam 50 civarında havaalanının mevcut olduğu bilinmekle beraber, 4 sivil ve 1 askeri havaalanı asfaltlanmış ve ihtiyaca cevap verebilecek durumdadır. Ülkenin en büyük havaalanı Bişkek’e 35 km uzaklıkta bulunan Manas Havaalanı’dır.
Su Yolları
:
600 km
Doğalgaz Boru Hatları
:
200 km
Petrol Boru Hatları
:
Bulunmamaktadır.
Telekomünikasyon Yapısı
Ülke genelinde, 1997 yılı itibariyle toplam 351.000 adet telefon abonesi bulunmaktadır. Yine aynı yılın verilerine göre Ülkede yaklaşık 210.000 adet kayıtlı TV, 520 000 adet ise radyo alıcısı mevcuttur. 1998 verilerine göre, Rusya, Özbekistan ve Kazakistan’a ait programları nakleden tekrarlayıcı TV istasyonları ile AM 12, FM 14, Kısa dalga 2 radyo istasyonları bulunmaktadır. Ayrıca, yaklaşık
10.000’in üzerinde de internet kullanıcısı olduğu bilinmektedir. Devlet kuruluşu olan Kırgız Radyo Televizyon Kurumu ülke geneline Rusça ve Kırgızca dillerinde, 07:00-23.30 saatleri arasında yayın yapmaktadır. Ülkede yayın yapmakta olan Piramida TV, KOORT ve NBT gibi özel kanalların yanı sıra yayınları son derece güçlü olan ve ülke genelinde izlenen Rusya Federasyonu Devlet Televizyonu birinci kanalı ORT ve ikinci kanalı RTR ile NTV televizyonuna bağlı TNT televizyon kanalı Rusça olarak yayın yapmaktadır. Kırgız resmi radyosu ile Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi’ne ait “Radio Manas (Manas FM), “Piamida”, “Almaz”, “Europa Plus”, “Ruskoye Radyo” özel radyoları gün boyu yayın yapmaktadır. 56 kanalın bulunduğu ve içlerinde TRT-INT yayınlarının da yer aldığı ALA TV ülkenin kablolu yayın kanalıdır. Özel çanak antenle ülkemizde yayın yapmakta olan ulusal televizyon kanallarının yayınları izlenebilmektedir. Devlet kuruluşu olan Kırgız Kabar Kırgızistan’ın resmi haber ajansıdır. Günlük, Kırgızca, Rusça ve İngilizce bültenler yayınlamaktadır. Özel haber ajansı Akipress ise, günlük, Rusça ve İngilizce bültenler yayınlamaktadır.
Önemli Doğal Kaynakları
:
Hidrolik kaynaklar, kömür, altın, gümüş, civa, antimon, kalay, volfram, çinko, kurşun, vollastonit, infelin siyanitler ve değerli taşlar.
Temel Tarımsal Ürünleri
:
Pamuk, yün, deri, ipek, tütün, sebze, meyve, pirinç,et, süt, şeker pancarı, saman ve kenevir.
Temel Sanayi Dalları
:
Tekstil, gıda, maden ve metalürji endüstrisi, elektronik, demir dışı metaller, şeker, ipek ve koza işleme, deri işleme, tarım ve iş makineleri, konservecilik.
Temel Sanayi Ürünleri
:
Elektroenerji, petrol, doğalgaz, kömür, çimento, mazot, benzin, elektronik eşya, radyatör, cam ürünleri, ahşap ürünler.
Elektrik Üretimi/Tüketimi
:
13 978/9 818 milyon kWh
Nüfusu
:
4 822 938 (Haziran 2004 tahmini 5 092 000)
Toplam Kadın Nüfus
:
2 442,5 bin kişi
Toplam Erkek Nüfus
:
2 380,4 bin kişi
Kentsel Nüfus
:
1 678,6 bin kişi
Kırsal Nüfus
:
3 144,3 bin kişi
Nüfusun Kompozisyonu
:
Kırgız Cumhuriyeti Milli İstatistik Komitesi verilerine göre, ülkede 80 civarında farklı etnik grup mevcuttur. Kırgız (67,4), Özbek (14,2), Rus (%10,3), Uygur (%1) Ukraynalı (%0,7), Diğer (%6,4).
Nüfusun Dini Dağılımı
:
Müslüman %84 Rus Ortodoks %15 Diğer % 1
Nüfus Yoğunluğu
:
24.1 kişi/ km2
Nüfus Artışı
:
56.0 (bin kişide)
Ortalama Yaşam Süresi
:
67.0 yıl1999 yılı “Kırgız Cumhuriyeti 1.Milli Nüfus Sayımı” sonuçları esas alınmıştır.
Nüfusun Yaş Gruplarına
Göre Dağılımı
:
Çocukluk ve gençlik çağındakiler % 38.1 Çalışma çağındaki nüfus % 52.7 Çalışma çağının üstündeki nüfus % 9.2
Doğum Oranı
:
22.2 (bin kişide)
Okur-yazar Oranı (2001)
:
% 90
İlköğretim Okulları
(2003-2004)
:
2 080
İlköğretimdeki Öğrenci
Sayısı (2003-2004)
:
1 156 800 kişi
Üniversiteler (2003-2004)
:
47 (31 Devlet Üniversitesi, 16 Özel Üniversite)
Yüksek Öğrenimdeki