MİRALAY BEHİÇ BEY ( BEHİÇ ERKİN) KİMDİR?
Behiç beyi (Behiç ERKİN) çoğu kişi tanımaz, kim olduğunu bilmez, ismini duyan olmamıştır.
MİRALAY BEHİÇ BEY Behiç ERKİN (1876 İstanbul - 1961 İstanbul).
Çanakkale ve Kurtuluş savaşı destanlarımızın gizli kahramanı sevkiyatlardan sorumlu komutanıdır, Atatürk ile omuz omuza veren, TCDD`nin ilk Genel Müdürlüğü, Bayındır Bakanlığı ve Büyükelçilik yapan, MİT`in kurucuları arasında yer alan Behiç Erkin 1961 yılında İstanbul’da vefat ettiğinde tek bir vasiyette bulunur, o vasiyette, Eskişehir’de trenlerin yol ayrımında gömülmek isteğidir.
Bu istek yerine getirilir kabri bugün trenlerin Eskişehir çıkışında, Afyon, Kütahya ve İstanbul yol ayırımında Enveriye Tren İstasyonu'nun yanında tek başına bulunmaktadır. Eskişehir’in bir değeri olan Erkin ne yazık ki yeterince tanınmıyor. Tarih kitaplarında da ismi tanınacak kadar geçmiyor.
Miralay Behiç Bey Tokat’ın ve hatta Anadolu’nun en eski ailelerinden Latifoğulları’nın bir ferdidir. Latifoğlu Osman Ağa’nın oğlu, Osmanlı Devleti’nde Ordu Kumandanlığı, Valilik (İşkodra, Tuna, Cezayir-i Bahri Sefid (Ege Adaları), Edirne ve Şam vilayetleri) ve günümüzde Jandarma Genel Komutanlığı’na denk bir makam olan, Zaptiye Müşirliği yapmış, 1818 İstanbul doğumlu Müşir (Mareşal) Ömer Fevzi Paşa’nın torunudur. Babası İstanbul doğumlu, Kaymakam Cemil Bey’dir.
Atatürk’ün en yakın ve en eski (1907′den itibaren) mesai arkadaşlarındandır ve özel mektuplarla düşüncelerini en açık surette paylaştığı, ülke ve dünya meseleleri üzerinde fikir alışverişinde bulunduğu sayılı kişilerden biridir. Demiryolları üzerine Türkçe ve bilimsel ve pratik mahiyetli bir eser yazan ilk Türk’tür.
Çanakkale Savaşları sürecinde Miralay Behiç Bey’in savaşın kazanılmasında büyük payı olmuştur. Cepheye asker ve mühimmat sevkiyatını düzenli bir şekilde yapmayı başarmış olan komutandır.
Bu sebepten dolayı Çanakkale’yi savunan Türk Kuvvetleri’nin Komutanı Mareşal Liman von Sanders, Alman İmparatoru’na Behiç Bey’in Alman Devleti’nin en üstün mertebedeki nişanı olan “1. dereceden Demir Haç Madalyası” ile onurlandırılmasını teklif etmiş ve bu öneri Alman İmparatoru tarafından kabul edilerek, 29 Mart 1918 günü Behiç Bey’e daha önce 2. dereceden verilmiş olan Demir Haç Madalyası’nın bu defa 1.dereceden olanı verilmiştir. 1918 senesinde Azerbaycan’ın ilk düzenli ordusunu kurmakla görevlendirilmiş ve Gence’ye giderek Azerbaycan Jandarma Teşkilatını kurmuştur.
Behiç Bey, Kurtuluş Savaşı’nın da en önemli kahramanlarından biridir. Türk Ordusu’na hareket kabiliyetini sağlayan demiryollarını n başındaki komutandır.
Osmanlı Devleti döneminde demiryolları konusundaki tek eseri yazmış olması ve 1903 senesinden başlayarak Şimendifer Hat Komiserliği ve İkmal Şube Müdür Yardımcılığı gibi tecrübelere sahip olmasından dolayı tüm cephelere asker, silah ve erzak sağlamakla görevlendirilmiştir. Bu görev kendisine Mustafa Kemal Atatürk tarafından bizzat teklif edilmiştir. Mustafa Kemal yakın arkadaşı Behiç Bey’e bu teklifi yaparken bu görevin müstakbel zaferdeki en önemli rollerden biri olduğunu açıkça belirtmiştir:
"Ben cephelerde ne yapılacağını biliyorum, ama ordumuzun cephelere süratle nasıl sevk edileceğini bilmiyorum, bu şimendiferlerin işin ehli biri tarafından idare edilmesi ile mümkün olabilir, buna ancak siz muvaffak olabilirsiniz, siz şimendiferlerle cephelere askerleri sevkedin ki, ben de cephelerde muvaffak olabileyim"
Behiç Bey görevi üstlenirken tek bir şart öne sürmüştür: İşine kimsenin karışmaması. Mustafa Kemal bu şartı kabul eder.
Behiç Erkin’in Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasındaki en önemli pay sahibi komutanların başında yer almasını, kendisine Büyük Taaruz başladığı dakika Ankara’dan Nafıa Vekaleti’nden gelen şu telgraf en iyi şekilde açıklamaktadır:
“İşbu dakikadan itibaren bütün millet fedakar şimendifercilerimizi Allah’tan sonra kahraman ordumuzun yegane muin-i zaferi olarak görmektedir” (yegane muin-i zaferi=zaferin en büyük yardımcısı)
Behiç Bey, Kurtuluş Savaşı’ndaki önemli rolü ve başarılarından dolayı hem "T.B.M.M. Takdirnamesi" hem de "İstiklal Madalyası" ile onurlandırılır.
Soyadı Kanunu ile “Erkin” soyadı Behiç Beye Atatürk tarafından bizzat ve yazılı olarak verilmiş ve Behiç Bey bu şerefe sahip sayılı kişilerden biridir.
Atatürk’ün yakın arkadaşına bu soyadını neden uygun gördüğü Erkin kelimesinin anlamında gizlidir:
“Her şart altında kendi doğru kararını verebilen, müstakil fikirli”
Behiç Erkin, Kurtuluş Savaşı’nda demiryollarını işletmeyi başararak, bu işi sadece o güne kadar Osmanlı’dan imtiyazlı yabancı şirketlerin değil, Türklerin de yapabileceğini ispatlamış, ve böylece "Türk’ler demiryollarını işletmeyi beceremez" önyargısını tarihe gömmüş, ayrıca yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nde demiryollarını n yabancı şirketlere geri verilmesini engelleyerek, millileştimesini sağlamış olan kişidir.
Bir başka deyişle, Türkiye’de demiryollarını n isminin Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları olmasını sağlamış kişidir.
Bu anlamda Türkiye Cumhuriyeti’nde demiryollarını n kurucusudur.
Bu yüzden bir çok kaynakta "Demiryollarını n Babası", "Türk Demiryolcu Sektörünün Babası" şeklinde anılır.
1920 Temmuzundan itibaren başladığı ve 6 yıl sürdürdüğü Genel Müdürlük dönemi, Bayındırlık Bakanı olması ile sona erer.
1926-1928 yıllarında Nafıa Vekili (Bayındırlık Bakanı) olduğu dönemde yine bir çok ilke imza atarak Atatürk’ün önderliğindeki Türkiye Cumhuriyeti’nin sağlam temeller üzerinde oturtulmasına büyük katkıda bulunmuştur.
Demiryollarını n millileştirlmesi, demiryolları işletme lisanının 50 yıl sonra ilk defa Fransızca’dan Türkçe’ye çevrilmesi, ilk kamu müzesini kurması, özerklik kavramını Türkiye Cumhuriyeti’nde uygulayan ilk kişi sıfatıyla, daha sonra İstanbul Teknik Üniversitesi adını alacak Mühendis Mektebi’ne özerklik vermesi, üniversite derslerini Türkçe’leştirmesi, Milli İstihbarat Teşkilatı’nın fikir babalığını yaparak resmiyet kazandırıp kurulmasını sağlaması ve M.İ.T.’in kurucu kararnamesine Atatürk’le beraber imzasını koyması, Türkiye Cumhuriyeti’nde ilk resmi yardımlaşma sandığını, yani Emekli Sandığı’nı kurması gibi bir çok önemli ilkin altında Behiç Erkin’in imzası bulunmaktadır.
Atatürk “Onuncu Yıl Marşı” yazılırken tek bir dizeye müdahale ederek silmiş “yurdun her bir tepesinde dumanlar tütüyor” dizesi yerine “demir ağlarla ördük, anayurdu dört baştan” dizesini yazmış ve Behiç Bey’e hitaben “sizin emeğiniz bu şekilde daha iyi dile getiriliyor” demiştir.
Kariyerinin son aşamalarında Behiç Erkin önce Budapeşte Büyükelçiliği yapmış (1928-1939), sonra da kendisini yeniden bir savaşın ortasında bulmuştur. 1939 yılında Türkiye’nin Paris Büyükelçisi olarak Fransa’ya atanır ve göreve başlar. Bu görevinde de tarihte eşi ender görülen bir insanlık görevinin altına imza atacaktır bu defa.
Nazi işgali altındaki Fransa’da görev yaparken, tüm Yahudilere iş bıraktırırılıp, toplama kamplarına sevkedildiği günlerde (hiçbir ülke büyükelçisinin yapmadığı şekilde) Fransa’daki Türk Yahudilerine bu işlemi kimsenin uygulayamayacağını dile getirip, 9.000'i Türk yahudisi olmak üzere, 20.000′e yakın Yahudiye Türk pasaportu vererek hayatlarını kurtarmıştır.
Ayrıca pek çok Yahudi için, Bu ev veya işyeri bir Türk’e aittir şeklinde belge hazırlatarak toplama kamplarına gitmekten kurtarmış, gönderilenler ise elçilik ve konsolosluğun insanüstü çabalarıyla bir süre sonra tek tek bu kamplardan geri alınmıştır.
Yahudi asıllı Fransa eski Başbakanı Leon Blum bile Naziler tarafından toplama kampına atılan oğlu için Behiç Bey’e başvurur ve Behiç Bey bir Fransa Başbakanı’na bile yardım eli uzatır ve Leon Blum’un oğlunu, arkadaşları ile beraber temerküz kampından kurtarılmasını sağlar.
Fransa eski Başbakanı Leon Blum’um Behiç Bey’e teşekkür mektubunun orijinali, Ankara Üniversitesi, "Dil,Tarih ve Coğrafya Fakültesi" içindeki Inkilap Tarihi Müzesi’nde saklanmaktadır.
Behiç Bey ve mesai arkadaşları inisiyatif kullanarak ve kendi hayatlarını tehlikeye atarak işbirlikçi Vichy Hükümeti ve Başkan’ı Laval ile Avrupa’daki bütün Yahudilere "nihai çözüm" diye tanımladığı, soykırım yapmak için gözü dönmüş Hitler’in, Nazi Almanyası’na karşı gelerek 9.000'i Türk yahudisi olmak üzere 20.000′e yakın Yahudiyi soykırımdan kurtarmıştır.
6.000.000 yahudi soykırıma uğramak üzere bilmedikleri bir istikamette raylar üzerinde trenlerle Auschwitz’e doğru ölüme yol alırken, Behiç Erkin 20.000′e yakın Yahudiyi aynı rayların ters istikametinde, hem de Almanya toprakları üzerinden yaşama, yani Türkiye’ye göndermeyi başarmıştır.
Behiç Erkin’in insanlık adına Yahudilere yaptığı yardımların haberi Atlantik’in öbür yakasındaki Amerika’ya dahi ulaşmıştı: 17 Haziran 1943 tarihinde Washington Post gazetesinin başlıklarınından biri şöyleydi "Büyükelçi’nin suçlandığı aktivitelere kuvvetli Nazi engellemesi".
Behiç Erkin’in tarihte eşine ender rastlanacak bu insanlık dersi, torunu Emir Kıvırcık tarafından "Büyükelçi" isimli kitapta anlatılmıştır. Bizzat kaleme aldığı anıları ise yayımlanmayı beklemektedir.
İsrail Yad Vashem Vakfı’nın "Milletler içinde Adil Kişiler" (Righteous Among the Nations) resmi listesine alınması için başvuru 2007 yılında yapılmıştır.
Tarihte Atatürk’ün yakın arkadaşı ve silah arkadaşı olarak bilinen Behiç Erkin’in gerek Çanakkale Harbi’nin lojistiğini, gerek Kurtuluş Savaşı’nın lojistiğini, o yokluk günlerinde, Turgut Özakman’ın deyimi ile "bir lojistik mucizesini" nasıl başarı ile idare edip gerçekleştirdiğini ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasındaki, sağlam temeller üzerine oturtulmasındaki payını, emeğini torunu Emir Kıvırcık, dedesinin Inkilap Tarihi Müzesi’ndeki tam 61 yıl boyunca gün gün tuttuğu toplamı 960 defter olan günlüklerinden derleyerek "Cepheye Giden Yol" isimli kitapta belirtmiştir.