Samanin baslica görevi, ruhlarla iliski kurmaktir. Bunu da ancak belirli yetenek ve yatkinliga sahip kisiler basarabilir. Bunun için, belli bir egitim görmekle herkes Saman olamaz.
Samanlik dogustan ve adeta kaçinilmaz bir kader meselesidir.
Altay halklarina göre Samanlik, ailede soydan gelen ve özellikle çocukluk
çaginda sara nöbetleriyle gelen bir hastalik sayilir. Gerçekten, sayisiz
örnekler Samanlik yeteneginin hastaliktan kaynaklandigini göstermektedir.
Radloff’a göre, Samanlik nöbetleri aniden gelir. Aday önce kendinde büyük bir yorgunluk hisseder; bedeni kasilip titrer ve bu durumu esnemeler takip eder; gögsü daralir, birtakim acayip sesler çikararak aglar, gözleri döner, sonra birdenbire siçrayip ayaga kalkar, deli gibi dönmeye baslar ve sonunda agzindan köpükler saçarak yere yikilir, bedeni hissizlesir. Bu istirapli durumlar bir süre devam eder. Sonunda günün birinde aday davulunu alip çalmaya baslar ve artik sakinlesip kendine gelir. Saman olmaktan kaçinan kimse, sonunda ya delirir ya da genç yasta ölür.
Sçukin’e göre, Yakutlarda Saman adayina gelen nöbetler daha siddetli bir sekilde görünür. Aday, ruhun baskisi ile ormanlara düser, kendini atese, suya atmak ister. Bu belirtilerden, o kisinin Saman olacagi anlasilir ve aday Samanliga baslayarak bu hastaliktan kurtulur. Trosçanskiy’e göre, Yakutlarda Samanliga yatkin kisilerde görülen bu sinirsel hastaliga menerik denir. Samanligi birakanlarda hastaligin yeniden basladigi birçok örneklerle saptanmistir.
Ohlmarks’da Samanizmin ruhsal esasini, kutup bölgesindeki dogal sartlarin
agirligindan ileri gelen bir tür isteri ile açiklamak istemistir. Ruhlar
tarafindan Samanliga çagrildigina inanilan bu kisiye, Sibirya halklari arasinda korku ile karisik bir saygi gösterilir. Özel yetenegi sayesinde dogaüstü
güçlerle iliskide sayildigi için, ona, bagli oldugu boy ya da oymagin koruyucusu gözü ile bakilir.
Nitekim ilk Samanin ortaya çikmasina dair Sibirya’da anlatilan efsanelerde de ruhlarla iliskide bulunduguna inanilan Samanin, üstün yetenekleri ile farkli yaratilisa sahip bir varlik oldugu belirtilir. Kamlar, genellikle zeki, hayalperest ve sair tabiatli insanlardir. Ayin sirasinda büyük bir vecd içinde kendinden geçip gök ve yeralti dünyalarinda gördügü garip varliklari, ilginç olaylari ayrintilariyla anlatan Saman, ayildiktan sonra hiçbir sey animsamaz. Tarihi çaglarda gelecekten haber veren, bir boz atin sirtinda göklere çikan, hatta sonunda devlet islerine bile karisan, güçlü Samanlardan sözedilir.
Yukarida gösterildigi gibi, yalniz egitim ile herkes Saman olamayacagi gibi,
sadece dogustan yetenek ve yatkinlik da buna yetmez. Saman adayinda yatkinlik ile birlikte, belirli bir bilgi ve maharet de aranir. Radloff’a göre Saman, meslegindeki gücü ve bilgiyi atalarindan alir. Onlardaki gücün ortaya çikmasiyla davulu yönetmeyi, makamla dualar okuyup atalari, ruhlari çagirmayi ve sonunda onlarin yardimiyla kendi ruhunu bedeninden ayirarak aydinlik ya da karanlik dünyaya göndermeyi ögrenir. Samanin kusaktan kusaga geçen örf ve âdetleri iyice bilmesi ve özellikle kendi soyuyla bagli oldugu boy ya da oymagin ruhlarini tanimasi gerekir.
Anohin’in yazdigina göre, ölmüs Samanlarin ruhlari, “temiz, iyi ruh” olarak yeralti dünyasindan ayrilip bu dünyada yasarlar. Bu sekilde hemen hemen her ailenin zamaninda Samanlik yapmis olup torunlarina yardim etmek isteyen atalari vardir. Bu akraba ruhlari olmadan Saman görevini asla yapamaz. Saman gerek göge çikarken, gerekse yeraltindaki cehennem alemine inerken karsilastigi engellerei asabilmek için bu ruhlari çagirir.
Denildigine göre, onlar da canli birer güç olarak ortaya çikip Samana yardim eder ve onun karsisina dikilen korkunç düsmanlarla savasirlar. Çesitli ayinlere ait bilgileri elde edebilmek için Saman adayinin, oymagin deneyimli yaslilari ile iliskide olmasi ve ayrica güçlü, bilgili bir Samandan ders almasi gerekir. Aday, bu kisinin yardimi ile çesitli ayinlerin nasil yapilacagini, okunacak dua ve efsunlari ögrenerek, görünmez güçlerle samimiyet yaratir. Stadling’e göre, Yakutlarda usta Saman, adayi bir emeget “yardimci ruh” ile donatir. Bir söylentiye göre, bu ruh Samanin diger benligidir.
Aslinda adayin kendisi asiri derecede hassas ve hayalperest oldugundan, üstadinin sir dolu telkinleriyle, garip seylerle ugrasa ugrasa, sonunda günün birinde o da Saman olmak kudretini kazanir. Adayin Saman olarak yetismesi, akrabalarinin katildigi bir törenle kutlanir. Pripuzov’a göre, Yakutlarda yasli Saman, adayi yüksek bir dagin basina ya da bozkira götürerek ona Saman giysisi giydirir; eline bir davul ile at kili sarili bir sögüt dali verir. Adayin saginda 9 erkek, solunda 9 kiz çocuk yer alir. Bu arada adayi yetistiren üstad da tören giysisini giymis olarak adayin arkasinda durup birtakim dualar okur. Aday bu yemin duasini tekrarlayarak yoksullara, düskünlere yardim edecegine, yüksek daglarin doruklarinda yasayan ruhlara saygi gösterip hizmet edecegine söz verir.
Bu ruhlarin en büyügü, en güçlüsü sustuganah ulu Toyun olup bunun erkekli disili büyük bir aile halki, adlari, sanlari ile çagirilan ogullari, karisi, kardesi ve diger akrabalari vardir.
Bunlarin bazisi insanlara kötülük eden, çesitli hastaliklar doguran kötü ruhlar olup çogu disidir. Her ruha kurban olarak sunulacak hayvan, rengi ve sembolleriyle ayirt edilmistir. Kimine kara aygir ya da kizilca alaca at, kimine kara inek, kimine de alni kara benekli ak inek kurban edilir. Bu arada Saman, insanlarda çesitli akil hastaliklarina neden olduguna inanilan disi ruh için dokuz kakim, dokuz sari siçan, dokuz kokarca, dokuz güvercin azad edecegine söz verir.