Orta Asya’da Aral Gölü ve Çevre Sorunları
Konumuna ve değerine göre su kaynakları; Aral Gölü etrafında yerleşen ülkelerin çıkarları doğrultusunda su kullanımında stratejik olarak büyük öneme sahiptir.
Geçen yüzyıllarda su kaynaklarının hesapsız kullanımı sonucunda dünyanın en büyük su kaynağı yok olma tehdit ile karşı karşıya gelmiş. Bugüne kadar, hiç kimsenin gözü önünde büyük bir deniz gibi göl yok olmamıştı.
Bu bağlamda, 1960’da Aral denizi alanı %43 azalarak, 40.000 km2 alan kurumuştur. Ayrıca, söz konusu alanın büyük bir kısmı özellikle sülfat olmak üzere tuzlarla kaplanmıştır. Son zamanlar güçlenen kum ve toz rüzgârları sonucunda Tanrı Dağları (Tyanşan) buzluluklarına kadar uzanan bölgelere taşınarak, buz katmanların hızlı erimesine neden olmaktadır. Tuz rüzgârları sonucunda nüfusun büyük kısmı göz ve solum yolu hastalıklarla karşı karşıya gelmiştir. Tam anlamıyla Sirderya nehri güzergâhın da bulunan bölgelerde yaşayan ve 11 yaştan küçük çocukların % 80’i göz ve solum yolu hastalıklarla mücadele etmektedir.
İçme ve arıtma suyunun kronik şekilde yetersiz kalması, kurumuş bölgelerde oluşan tuz ve toz rüzgârları ve diğer ekoloji sorunlar Aral Gölü temelinde dayanarak, sosyal ve insani sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Aral Gölü’nün kuruması, bölge dışında da iklim değişiklerine etkili olmaktadır. Her sene Aral’ın beyazlaşmış kısmından bir milyon ton toz ve tuz kitleleri havaya karışarak, büyük alanların hava ve çevre kirliliğine neden olmaktadır.
Günümüzde, Amuderya ve Sirderya nehirleri su kullanım ortalama norumları %70’i aşmamasına rağmen Orta Asya bölgesinde su yetersizlik döneminden geçiyor. Bu durum, ihtiyaç duyulan içme ve sulama için gerekli suyun sağlanması imkânsız hala geldi. Aynı zamanda bölge nüfusun % 65’i köy yerleşimde bulunmaktadır ve tarım verimliliği ile doğrudan ilgilidir.
Aral durumunun iyileşmesine yönelik Özbekistan büyük çaba göstermektedir. Özbekistan Hükümeti’nce yürütülen, su kaynaklarının verimli kullanımı, su depolama teknolojilerin geniş çaplı hayata geçirilmesi, Aral ekosisteminin desteklenmesi, bölge nüfusunun sosyal korunmasını güçlendirilmesi, uluslar arası işbirliğine teşvik ve diğer konularda çalışmaları bunu kanıtıdır. Orta Asya ülkeleri ile işbirliğinde, Aral’ı Kurtarma Uluslar arası Vakfı, su ile ilgili uluslar arası koordinasyon komisyonu ve diğer örgütleri çerçevesinde çeşitli program ve projeler düzenlenmiştir.
Bununla beraber, Aral sorununun çözümü için bölge ülkelerin ortak çaba göstermesi ve geniş çaplı uluslar arası toplumunun işbirliğinin sağlanması gerekir.
Özbekistan Cumhuriyeti Hükümeti’nce 11-12 Mart 2008 tarihleri arası Taşkent’te organize edilen Aral sorunu ile ilgili uluslar arası konferans katılımcıları, Aral’da ortaya çıkan durumu kendi gözü ile görebilme fırsatına sahip olmuştur.
Konferans’ta Aral sorunu ile bir daha uluslar arası toplumun dikkati çekilerek; bölgedeki ekoloji, sosyo-ekonomi durumu iyileştirilmesinde işbirliği yapmaya davet edildi.
Özbek tarafın amacı; Aral Gölü’nün kaderini ve Orta Asya devletleri için küresel iklim değişimi etkisi altında gittikçe azalan su kaynaklarının verimli ve akıllıca kullanılması gerektiğini hatırlatmaktır.
Günümüzde, su düzeyi belli ölçüde azalan ve mineralleşme oranı çoğalmakta olan Aydaro-Arnasay nehir sisteminde su-ekoloji durumu gittikçe zorlaşmaktadır. Aral Gölü’nün kurumasıyla orta çıkan olumsuz etkileri karşılaştırılırsa, sadece Özbekistan için değil Kazakistan için de geçerlidir. Yakın gelecekte, bölgede yeni bir ekoloji kriz alanın oluşumu gerçekleşebilir.
Alıntıdır.