Türkçenin tarihi gelişimi ve devirleri
Türkçe'nin ilk devresi hakkında açık ve kesin bir bilgi yoktur. İlk devrede Ana Türkçe ve daha sonraki devresinde İlk Türkçe adı verilmektedir. Bu devrelerden bugüne örnek kalmamıştır. Ana Türkçe farazî bir devredir. İlk Türkçe devresi, tarih sahnesinde görüldüğümüz zamana aittir. İlk Türkçe devresi; Büyük Hun İmparatorluğu zamanındaki Türkçe'dir. Bu devreden elimize herhangi bir örnek geçmemiştir. Hun devrinde söylenmiş bâzı şiirleri Çince metinlerden öğrenmek mümkündür. Vesikalara dayanan devre; Eski Türkçe adı verilen devrededir. Bu devrede milâdın başlangıcından II. asra kadar devam etmiştir. (Eski
Türkçe denince ilmî araştırmalarda II. asır akla gelir.) Türkçe'nin tarihî gelişmesi üç devreye ayrılmaktadır.
1- Eski Türkçe devresi : Başlangıçtan, II. asra kadar.
2- Orta Türkçe devresi : II. asır - 13. asır arası.
3- Yeni Türkçe devesi : 13. asır - 20. asır arası.
1. ESKİ TÜRKÇE DEVRESİ : Bu devrenin bilinen ilk metinleri 8. yüzyılda dikilmiş olan Orhun anıtlarıdır. Bu devre de içinde ikiye ayrılır.
a) Göktürkçe : Kendi yazımız olan Göktürk alfabesi kullanılmıştır. Bugüne kadar gelen en eski metindir. Göktürk yazısı ile yazılmış anıtlardır.
b) Uygurca : İslâmiyet'ten önceki bu Eski Türkçe devresinin Göktürk yazıtlarından sonraki yazılı ürünleri Uygur Türkçesi metinleridir.
Uygur Türkleri; Göktürklerin millî yazı dillerini bırakmış İranlılarla akraba olan bir kavim Soğdların yazısını ve Mani-Buda dinlerini kabul etmişlerdir. Eski Türkçe devresinin ikinci bölümünü teşkîl eden Uygur Türkçesi ile yazılmış eserler dinî mahiyettedir.
2. ORTA TÜRKÇE DEVRESİ : Bu devrede gerek Türk dilinde, gerek Türk kültüründe önemli değişmeler olmuştur. 10. asırda İslâmiyet resmen kabul edilmiş ve yazı olarak Arap harfleri alınmıştır. Bu devrede Karahanlı devletinin bulunması dolayısıyla Karahanlı Türkçesi de denmektedir. İslâmiyet'ten sonraki Türk edebiyatının ilk eseri Kutadgu Bilig'dir.
11. asırda yeni yazı dillerinin meydana gelem temayülü gösterdiği bir çağdır. Eski Türkçe devresindeki yazı dilinin ve bunun son safhası olan Uygur Türkçesi'nin bir devamı sayılmakla beraber zamanında Hakaniye Türkçesi diye adlandırılan Karahanlı Türkçesi, Doğu Türkçesi yazı dilinin başlangıcı olarak da kabul edilmektedir. Doğu, Batı ve Kuzey Türkçeleri olarak 13. asırdan itibaren ortaya çıkmaya başlayan yeni yazı dilleri devresi ile Eski Türkçe devresi arasındaki bu döneme; Orta Türkçe devresi veya geçiş devresi denmektedir.
3. YENİ TÜRKÇE DEVRESİ : 11. asrın yeni yazı dillerinin meydana gelme temayülü göstermeye başladığı Orta Türkçe devresini açıklarken işaret etmiştik. 13. asır sonlarına doğru, Doğu ve Batı Türkçe arasında yeni ve birbirinden farklı yazı dilleri meydana gelemeye başlamıştır. Doğu Türkçesi, Eski Türkçe'nin ve Karahanlı Türkçesi'nin bir devamı olarak ortaya çıkmıştır. Doğu Türkçesi, Orta Asya müşterek Türkçesi demektir. Batı Türkçesi, Oğuz Türkleri'nin konuşma diline dayanmaktadır. 13. asırdan itibaren yazı dili olarak kullanılmıştır. Batı Türkçesi iki koldan gelişmiştir. Bunları Osmanlı Türkçesi ve Azerî Türkçesi kabul edebiliriz. Bunlar arsındaki fark 15. asrın sonlarında görülmüştür. Daha önce her iki yazı dili de aynı özellikleri taşımıştır. Doğu Türkçesi'nin bir de Kuzey kolu vardır. 15. asra kadar devam etmiştir. Doğu Türkçesi ile ilgili Kuzey Türkçesi'ni Kıpçak Türkleri'nin kullandıkları yazı dili oluşturmuştur. Kıpçak Türkçesi mahsullerine, Kuzey Afrika'da ve Mısır'da rastlanmaktadır. Daha sonra Kıpçakça, Oğuzca unsurlar alarak Batı Türkçesi ile birleşmiştir. Çağatayca öncesi, Doğu Türkçesi adı da verilmektedir. Çağatay Türkçesi 15. asırda edebiyat dili olarak Ali Şîr Nevaî tarafından kurulmuştur. 16. asırda Babür Şah Çağatay Türkçesi'nin büyük temsilcisidir. 17. asırda da Çağatay Türkçesi ile yazılmış bâzı eserler bulunmaktadır. Çağatay Türkçesi'nin yerine Özbek yazı dili gelmiştir. Kuzey Türkçesi olarak Kıpçak Türkçesi'nden sonra Kırım ve Kazan Türkçesi'nin devam ettiğini görüyoruz. Batı Türkçesi iki koldan gelişmiş ve böylece bir edebiyat oluşmuştur. Osmanlı; Türkiye Türkçesi'nin tarihî devresini teşkil etmiştir.
Bugün yeni Türkiye Türkçesi kullanılmıştır. Azerî Türkçesi ise Kuzey ve Güney olmak üzere iki kolda gelişmiştir. Doğu Anadolu halk ağızları lehçe itibari ile Azeri Türkçesi'ne yakındır. Böylece Teni Türkçe devresi 13. asırdan 1908'e kadar gelmiştir. Bunun kolları Osmanlı ve Azerî Türkçesi, Çağatay öncesi ve Çağatayca, Kıpçak Türkçesi ve Kazan Türkçesi'dir. Yeni Türkçe devresi bugünkü modern hâlini almıştır.
DÜNYANIN HER YERİNDE KONUŞULAN TÜRKÇE BİR DÜNYA DİLİ OLMUŞTUR.
TÜRKÇENİN KONUŞULDUĞU YERLER
lehçe farkı olarak ayırırsak)
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
ANADOLU TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Anadolu Türkçesi, Türk dilleri içinde Oğuz dilleri grubunda yer alır.
Toplam nüfusları 60 milyona yaklaşan ve Anadolu, Trakya, Kuzey Kıbrıs'ta (Kıbrıs'taki Türk nüfusu yaklaşık 140 bindir) yaşayan Anadolu Türkleri tarafından konuşulan bu dil, Türk lehçeleri arasında en büyük grubu oluşturur. Ayrıca bu lehçe, şu Türk azınlıklarının da ana dilini oluşturmaktadır:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Türk Azınlıklar Nüfus Bulgaristan Türk azınlığı 750.000 Bati Trakya
Türkleri (Yunanistan) 140.000 Makedonya Türk azınlığı 66.000 Irak
Türkmenleri 300.000 Başta Almanya (1.920.000) olmak üzere
Hollanda (250.000), Fransa (240.000),
Belçika (85.000), İngiltere (65.000)
ve Danimarka'ya (37.000) 1960'li
yılların başından itibaren göç etmiş
Türkler 2.600.000
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
AZERİ TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Anadolu Türkçesine yakınlığı ile bilinen Azeri Türkçesi de Oğuz dil grubundadır. "Azeri Türklerinin toplam nüfusu yaklaşık 23 milyon kadardır ve Azerilerin ancak 6,5 milyon kadarı Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yaşarken yaklaşık 16 milyon Azeri, İran İslam Cumhuriyeti'nin kuzeyinde (Güney Azerbaycan), 330 bini Gürcistan'da ve 110 bini Ermenistan'da yaşamaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
ÖZBEK TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Dilleri Karluk grubunda yer alan "Özbek Türkleri"nin büyük çoğunluğu Özbekistan Cumhuriyeti'nde (16,2 milyon) yaşamaktadır. Başta Tacikistan (1,5 milyon) olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Afganistan'da yaklaşik 3 milyon Özbek bulunmaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
KAZAK TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Kazakça, Türk dillerinin Kıpçak grubunda yer alır. "Kazak Türklerinin büyük bölümü Kazakistan'da yaşarken, komşu cumhuriyetlerde de (özellikle Türkmenistan, Moğolistan) Kazak azınlıklara rastlanır ve toplam nüfusları 9 milyonu aşar.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
KIRGIZ TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Kırgız dili, Kırgız-Kıpçak grubunda yer alır ve bu dili konuşan Kırgızların sayısı, diğer komşu cumhuriyetlerde yaşayanlarla birlikte 4 milyonu bulur.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
TÜRKMENCE:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Türkmenistan Cumhuriyeti'nde bugün 3 milyon, diğer bölgelerde de (İran, Irak, Afganistan) yine yaklaşık 3 milyon Türkmen yaşamaktadır. Dilleri Oğuz grubunda yer alir ve Anadolu Türkçesine çok yakın nitelikler taşır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
TATARCA:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
"Tatar Türklerinin 2 milyonu Rusya Devleti'nin içinde (Moskova'nın yaklaşık 750 km güneydoğusunda) Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nde (Kazan Tatarlari) yaşarken, 1,1 milyon Tatar yine Rusya içindeki Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde, 350 bini Kazakistan'da ve 300 bini ise Kırım Yarımadası'nda (Kirim Tatarlari) yerleşmiştir. Dilleri Kıpçak grubundandır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
BAŞKURT TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Günümüzde Başkurdistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskova'nın yaklaşık 1.250 km Güneydoğusu'nda 1 milyon, diğer bölgelerde ise 1,6 milyon Başkurt Türkü yaşamaktadır. Dilleri Kıpçak grubunda yer alır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
KARAKALPAK TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Dilleri Kıpçak grubunda yer alan Karakalpak Türkleri, Özbekistan'da (Aral Gölü'nün güneyinde) Karakalpak Özerk Cmmhuriyeti'inde yaşarlar; nüfusları 500 bin civarındadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
ÇUVAŞ TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Çuvaşistan Özerk Cumhuriyeti'nde (Moskova'nın yaklaşık 600 km güneydoğusunda, Tataristan Özerk Cumhuriyeti'nin kuzeybatısında) 950 bin civarında Çuvaş Türkü yaşamaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
SORS TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Kültür ve dil yönüyle Hakas ve "Altay Türklerine çok yakın olan Sors Türkleri Rusya'nın Kemerowo bölgesinde (Alma-Ata'nın yaklaşık 1.750 km kuzeydoğusunda) yaşarlar; sayıları 17.000 dolayındadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
ALTAY TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Altay (Oyrat) dili Kırgız-Kıpçak grubunda yer alır. Bu dili konuşan 60 bin Altay Türkü Altay Özerk Cumhuriyeti'nde (Rusya Cumhuriyeti'nde Kemerowo'nin güneyinde, Moğolistan sınırında) yaşarken 70 bini ise diğer bölgelere yerleşmiştir.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
UYGUR TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Türklerin ilk yazılı eserlerinde kullanılan Uygurca, Karluk dil grubunda yer alır. Bu lehçeyi konuşan yaklaşık 16 milyon Uygur Türkü (bazı kaynaklara göre 20-23 milyon) günümüzde Bati Çin'de (Doğu Türkistan'da), çok azı ise Rusya'da yaşamaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
GAGAVUZ (GÖKOĞUZ) TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Dilleri Oğuz dil grubunda yer alan dolayısıyla Anadolu Türkçesine çok yakın olan Gagavuz Türkleri Moldavya'nın güneyinde 1991 yılında kurulan Gagavuz Özerk Cumhuriyeti'nde yaşamaktadırlar; nüfusları yaklaşık 160 bindir. Ayrıca Balkanlar'da ve Rusya'nın çeşitli bölgelerinde dağılmış
küçük topluluklara da rastlanır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
STAVROPOL TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Türkmence ve Nogay diline çok yakin olan bu dil, bölgeye göç etmiş Türkmenler tarafından konuşulmaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
KUMUK TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Kumuk Türkçesi Kipçak grubundan olmakla birlikte Anadolu, Azeri ve Karaçay dillerine yakınlık da gösterir. Toplam nüfuslar 300 bin kadar olan "Kumuk Türklerinin yaklaşık 250 bini Dağıstan bölgesinde (Kuzeydoğu Kafkasya'da) yaşamaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
KARAÇAY TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Karaçay dili Kıpçak grubundan olup, Karaçay-Çerkes Özerk Cumhuriyeti'nde (Gürcistan'ın 200 km kuzeyinde) yaşamakta olan yaklaşık 160 bin Karaçaylı tarafından konuşulmaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
BALKAR (MALKAR) TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Dilleri hemen hemen Karaçay Türkçesi ile ayni olan Balkar Türkleri Gürcistan'nın kuzeyinde, bu ülkeye komşu olan Balkar Özerk Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır; sayıları 85 bin civarındadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
KARAİM TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Kıpçak dil grubuna ait Karaim dili bugün çok az Karaim Türkü tarafından konuşulmaktadır. Bunlar, Ukrayna'nın batisi, Litvanya ve Polanya'da yaşamaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
HAKAS TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Hakas Türkçesi Kırgız dil grubuna çok yakın olup, Hakas Özerk Cumhuriyeti'nde yaşayan yaklaşık 80 bin Hakas Türkü tarafından konuşulmaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
NOGAY TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Nogay Türkleri, Stavropol ve Dağistan Bölgesi, Çeçen-İnguş Cumhuriyeti ve de Karaçay-Çerkes bölgesinde dağınık olarak yaşamaktadırlar. Dilleri Kipçak grubunda yer alan "Nogaylar"in sayisi 75 bin dolayındadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
TUVA TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Yaklaşık sayıları 220 bin tahmin edilen "Tuva Türklerinin 200 bini Tannu-Tuva Halk Cumhuriyeti'nde (Moğolistan'nın kuzey sınırına komşu bölgede) yaşamaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
YAKUT (SAKA) TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Moğolcanın etkisi ile hayli değişikliğe uğrayan Yakut dili, tahmini sayıları 400 bin olan ve büyük çoğunluğu Yakut Özerk Cumhuriyeti'nde (Çin sınırına 1.250 km uzaklıktaki Doğu Sibirya'da) yaşayan Yakut Türkü tarafından konuşulmaktadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
KASKAY TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Anadolu ve Azeri Türkçesine çok yakın bir Türkçe ile konuşan Kaskay Türkleri, Hasme Türkleri ile birlikte İran'ın güneyinde yaşarlar; sayıları 700 bin dolayındadır.
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
AHİSKA (MESKETİ, MEŞET) TÜRKÇESİ:
[FONT=Arial, Helvetica, sans-serif]
Dilleri Oğuz grubunda yer alan Ahiska Türkleri günümüzde dağınık olarak Özbekistan, Kırgızistan, Azerbaycan ve Türkiye'de yaşamaktadırlar. Sayıları 200 bin civarındadır.
Bütün coğrafyada konuşuluyor dilimiz..Dilimize sahip çıkalım..