III. Selim’le başlayan yenilik hareketlerinin esası nedir?
Osmanlı Devleti’nin idarî teşkilâtında icranın ve sınırlı yasama yetkisine sahip organın başı padişah olmasına rağmen, asırlarca Divanı Hümâyûn isimli yüksek kurul, İslâm hukukunun tavsiye ettiği şûra meclisinin fonksiyonlarını ifa etmiştir. XVII. yüzyılın sonlarına doğru Divanı Hümâyûn’un önemi azalmaya ve icra yetkilerinin çoğu padişah veya sadrazamın şahsında toplanmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’ni bir zamanlar en yüksek devlet haline getiren esaslar, yavaş yavaş terk ediliyor ve sözde kalıyordu.
Bu kötü gidişe Nizâmı Cedid= Yeni Düzen devrini açarak dur demek isteyen III. Selim (17891808)’in gayretleri de, istenen neticeyi vermemiştir. Sadece devletin siyasî, malî ve hukukî yapısında önemli değişiklikler yapılmaya çalışılmıştır. Bunları özetle şu şekilde toparlayabiliriz:
Divanı Hümayun’un önemini kaybetmesinin tehlikesini sezen ve devletin sadece padişaha, sadrazama, Şeyhülislâma, vezirlere (sudûrı kiram) ve ileri gelen devlet adamlarına ait olmadığını ve halkın da devlet idaresine en azından fikirleriyle katılması gerektiğini samimiyetle savunan III. Selim, Saltanat erkânı ile devletin ileri gelenlerinden oluşacak bir meclisi meşveret’in (danışma meclisi) kurulmasını ve kendi başkanlığı altında toplanmasını istemiştir. Meclisi meşveretin ilk gayesi askerî alanda bazı yenilikler yapmaktır. Avrupa tarzında modern bir ordunun tanzimi için eğitime de büyük önem vermiştir. Kara mühendisliği (1210/1795 tarihli Mühendishânei Berrîi Hümâyûn) ve Topçu okulları ile Donanmayı Hümâyûn hakkındaki nizâmlar (1222/1808), bu gayretlere verilecek en güzel misâllerdir. Ancak, yeniçeri ocağını kaldırma teşebbüsleri, III. Selim’in de sonu olmuştur.