Cevap: Kıbrıs’ın İngiliz İdaresine Bırakılması ve Anadolu’da Çıkan Ermeni Olaylarına
Sonuç
Osmanlı Devleti, İngiltere ile yaptığı Kıbrıs Sözleşmesi ile Kıbrıs gibi stratejik önemi olan bir yeri kaybetti. İngiltere, bu sözleşmeye dayanarak Hristiyan azınlıklar lehine Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karıştı. Kıbrıs Sözleşmesi, Berlin Antlaşmasından daha önce imzalanmıştı ve Ermenilerin yaşadığı yerlerde ıslahat yapılmasını içeren bir hükmü vardı. Bu, İngiltere’nin Rusya’ya karşı Ermenileri kullanacağının ilk göstergesidir. Zaten İngiltere, 1878’den sonra Osmanlı Devleti’ne ıslahat yapılmasını hatırlattığı her ortamda Berlin Antlaşması ile beraber Kıbrıs Sözleşmesi’ndeki bu maddeyi de öne sürmüştür. Buna karşılık Osmanlı Devleti, Kıbrıs Sözleşmesi’nin “Padişahın hükümranlık haklarına zarar gelmemek koşuluna” bağlı olduğunu düşünüyor ve İngiltere’nin buradan kaynaklanan baskılarına karşı çıkıyordu.
Osmanlı Devleti, Kıbrıs’ın idaresini İngiltere’ye bıraktıktan sonra ada Ermeni komitelerinin faaliyetlerine sahne oldu. Osmanlı hükûmeti, güney sahillerinden içeriye silah ve eşkıya sokulmasına engel olamadı ve bunun sonucunda da Anadolu’da çok sayıda Ermeni isyanı yaşandı. Kıbrıs, Anadolu’ya sokulmayı bekleyen silahlara depo ve Ermeni isyancıların eğitim aldığı bir kamp haline geldi.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
KAYNAKÇA
Arşiv Belgeleri
BOA, Yıldız Perakende Dâhiliye, 1/31(1297 M 1/15 Aralık 1879)
BOA, Yıldız Perakende Yıldız Perakende Adliye ve Mezahip Nezareti Maruzatı, 24/35, lef 1 (1323 C 2/8 Ağustos 1905).
BOA, Yıldız Arşivi Hususi Maruzat, 480/13(3 5 1323/6 Temmuz 1905).
BOA, Yıldız Perakende Askeri Maruzat(Y.PRK.ASK.), 132/45 (1315 R 20/17 Eylül 1897). BOA, Y.PRK.ASK. 115/95 (1314 Ca 2/9 Ekim 1896).
BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat, 308/108(1326 Ra 18/19 Nisan 1908). BOA, Y.PRK.AZN., 24/35 (1323 C 2/8 Ağustos 1905).
BOA, Yıldız Perakende Mâbeyn Başkitâbeti, 68/76 (1320 Z 29/28 Mart 190317 Eylül 1897).
Yayımlanmış Arşiv Belgeleri
Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri(1845-1890) , I.cilt, Başbakanlık Devlet Arşivi Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 2004.
Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri(1891-1893) , II.cilt, Başbakanlık Devlet Arşivi Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 2004.
Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri (1894-1895), III.cilt, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müd. Yay., Ankara, 2006.
Osmanlı Belgelerinde Ermeni-İngiliz İlişkileri(1896-1922), IV.cilt, Başbakanlık Devlet Arşivi Genel Müdürlüğü Yay., Ankara, 2006.
Tetkik Eserler
AKTER Ahmet, Tehcir Öncesi Anadolu’dan Amerika’ya Ermeni Göçü (1834-1915), İstanbul, IQ Yay., 2007.
ALAYSA Halil Fikret, “Kıbrıs”, DİA, 25.cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 2002. ARTİNİAN Vartan, Osmanlı Devleti’nde Ermeni Anayasası’nın Doğuşu 1839–1863, çev. Zülal Kılıç, İstanbul, Aras Yay., 2004.
BİNARK İsmet, Asılsız Ermeni İddiaları ve Ermenilerin Türklere Yaptıkları Mezalim, 3.baskı, Ankara, Ankara Ticaret Odası Yayını, 2005, s.24.
GRAVES P.Philip; İngilizler ve Türkler, çev. Yılmaz Tezkan, Ankara, 21.Yüzyıl Yay., 1999
GÜNAY Nejla, “1895 Zeytun İsyanı”, Türk-Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Ulus- lararası Sempozyumu Bildirileri, haz. Hale Şıvgın, Ankara, 2006.
HOCAOĞLU Mehmet, Sultan Abdülhamit Han ve Muhtıraları, Türkiye Matbaası, İstanbul,1987.
Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi, 2.cilt, Ankara, Devlet Arşivleri Genel Mü- dürlüğü Yayını, 1998.
KALERYA Antonninova, “I. Dünya Savaşında Kafkas Cephesinde Savaşanların Çıkarla- rı”, Türk-Ermeni İlişkilerinin Gelişimi ve 1915 Olayları Uluslararası Sempozyumu Bildiri- leri, haz. Hale Şıvgın, Ankara, 2006.
KARAL Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, V.cilt, TTK Yayını, Ankara, 1983, s.227.
KARPAT Kemal H., Osmanlı Nüfusu. 1830-1914 Demografik ve Sosyal Özellikleri (çev. Bahar Tırnakçı), İstanbul, TVYY, 2003.
KOCABAŞOĞLU Uygur, Anadolu’daki Amerika 19.Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ameri- kan Misyoner Okulları, İstanbul, 1991.
MAYEWSKY Wladimir, Yabancı Gözüyle Ermeni Meselesi, çev. Mehmet Sadık, haz. Eyüp Şahin, Ankara, 2001.
Mehmet Nabi-Fahri Rumbeyoğlu, Kıbrıs Meselesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1334.
Osmanlı Belgelerinde Ermeniler (OBE), XVII. cilt, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Mü- dürlüğü,
ÖKE Mim Kemal, Uluslararası Boyutlarıyla Anadolu-Kafkasya Ekseninde Ermeni Sorunu 1914-1923 , İz Yay., İstanbul, 1996.
ÖZKUL Ali Efdal, “XVIII. Yüzyıl Kıbrıs Ermenilerinin Sosyo Ekonomik Durumları”, Hoş- görü Toplumunda Ermeniler E.Ü. I.Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, I.cilt, Kayseri, 2007.
ÖZKUL Ali Efdal, Kıbrıs’ın Sosyo-Ekonomik Tarihi 1726-1750, İletişim Yay., İstanbul,2005.
QUATAERT Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, İletişim Yay., 4.baskı, İstanbul,2005.
SHAW Stanford J.-Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, II.cilt, e yay., İstanbul, 1983.
TÜRKGELDİ Ali Fuat, Mesâil-i Mühime-i Siyasiyye, II.cilt, TTK Yay., Ankara, 1987.