Erzurum çarşı pazar
Leylim aman aman leylim aman aman
Leylim aman aman sarı gelin
İçinde bir kız gezer
Hop ninen ölsün sarı gelin aman
Sarı gelin aman sarı gelin aman suna yarim
Elinde divit kalem
Leylim aman aman leylim aman aman
Leylim aman aman sarı gelin
Katlime ferman yazar
Hop ninen ölsün sarı gelin aman
Sarı gelin aman sarı gelin aman suna yarim
Palandöken yüce dağ
Leylim aman aman leylim aman aman
Leylim aman aman sarı gelin
Altı mor sümbüllü bağ
Hop ninen ölsün sarı gelin aman
Sarı gelin aman sarı gelin aman suna yarim
Seni vermem yadlara
Leylim aman aman leylim aman aman
Leylim aman aman sarı gelin
Nice ki bu canım sağ
Hop ninen ölsün sarı gelin aman
Sarı gelin aman sarı gelin aman suna yarim
Sarı gelin Ermeni türküsü’ mü? Türk araştırmacıları, geçmişi Osmanlı’ya dayanan ‘Sarı Gelin’ türküsünün Ermeni eseri olduğu yönünde ortaya atılan iddiaları belgeleriyle çürüttü.
“Sarı Gelin Türküsü ve Efsanesi” araştırmasında ‘Sarı Gelin’ türküsünün en yaygın efsanesi şöyle anlatılıyor: “Şeyh Abdülkadir Geylani’nin müritlerinden Sanani, şeyhine darılarak firar etti. Yolu Erzurum ve Oltu’ya düştü. Burada tanıştığı bir dervişle yola çıktılar. Penek suyu kıyısına geldiklerinde, derviş genç Sanani’den kendisini karşıya geçirmesini istedi. Sanani, bu teklifi kabul etmeyince, dervişin, ‘Benden esirgediğin omuzlarına, domuz yavruları binsin!’ bedduasına uğradı. Misafir oldukları Hristiyan Penek Beyi’nin güzel kızına vurulan Sanani, misafirliği uzattı ve sarayın hizmetçileri arasına katıldı.
Kendisi sarayın domuz çobanı olmuştu. Şeyhi Geylani, müridi Sanani’nin bu halini öğrendi ve çok üzüldü. 500 müridinden, onu kurtarmalarını, gerekirse sevgilisiyle birlikte getirmelerini istedi. Müritler, Sanani’yi, domuz güderken buldular ve şeyhin isteğini Sanani’ye bildirdiler. Sanani, ancak sevgilisiyle birlikte gelebileceğini söyledi. Bir sabah erkenden kızı aldığı gibi, kendilerini bekleyen müritlere doğru yola çıktı. Hep birlikte karlı dağa doğru yürüdüler. Onların yokluğunu anlayan saray görevlileri, çevre köyleri aradılar, bulamadılar. Dağlara yöneldiler. Aşıklar ve müritler, takip edildiklerini anlayınca kaçmaya başladılar ve dağın güneyine sarktılar. Takipçiler yetişince çetin bir savaş oldu. Bugünkü Allahuekber Dağları adını bu müritlerin ‘Allahuekber’ sedalarından almıştır. Aşıkların ve müritlerin mezarları da bugün ziyaret yeridir”.
///////////
Aralarında Arif Sağ, İbrahim Erkal ile Yavuz Bingöl’ün de bulunduğu sanatçıların albümünde yer alan ve bazı filmlere jenerik müziği olan ‘Sarı Gelin’ türküsünde adı geçen gelinin bir Ermeni kızı olduğunun öne sürülmesiyle başlayan tartışmalara son nokta konuldu. Araştırmacı Yunus Zeyrek tarafından hazırlanan “Sarı Gelin Türküsü ve Efsanesi” isimli araştırmada, türkünün çıkış noktası, yazıldığı dönem ve kahramanları incelendi. ‘Sarı Gelin’ türküsünün Kuzey Anadolu’da ortaya çıktığının anlatıldığı araştırmada, türküde adı geçen gelinin, eski çağlardan beri Çoruh ve Kür ırmakları boyunda yaşayan Hristiyan Türk olan Kıpçak Beyi’nin kızı olduğu belirtildi. Türklerin büyük bir kolunu teşkil eden Kıpçakların diğer bir adının ‘Kuman’ olduğunun hatırlatıldığı araştırmada, diğer kavimlerin ise Kıpçakları ’sarışın’ anlamına gelen bu isimle andığı kaydedildi. ‘Sarı Gelin’ türküsüne ilişkin Erzurum ve Kars bölgesinde yaşanılan farklı efsanelerin anlatıldığını dile getirilen araştırmada, ancak hiçbirinde Ermeni izine rastlanılmadığı ifade edildi.
“TÜRKÜYÜ ORTAYA ÇIKARAN KUVVETLİ HALK EDEBİYATI VERİLERİNE SAHİBİZ”
‘Sarı Gelin’ türküsünün ortaya çıktığı coğrafyada Türk unsurunun hakim olduğunun vurgulandığı araştırmada, şu ifadelere yer verildi: “Ermeniler ise bir azınlıktır. Büyük imparatorluklar kurmuş bir milletin, kendi himayesinde yasayan bir azınlıktan türkü, hele oyun havası alması uzak bir ihtimaldir. İkinci bir husus da türkünün dayandığı mevcut folklor malzemesidir. Bu malzeme olmasaydı, türkünün kaynağı meçhul kalacaktı.
O zaman, bir propagandaya malzeme olsa da, türkünün Ermeni mahsulü olup olmadığı tartışılabilirdi. Halbuki durum öyle değil. Türküyü ortaya çıkaran kuvvetli halk edebiyatı verilerine sahibiz. Osmanlı Devleti zamanında, Türk’ün sadece kuvveti değil kültürü de üstündü. Bu üstünlük, diğer kavimleri de derinden etkilemiştir. Klasik müziğimizdeki Ermeni besteciler, bunun açık delilidir. Bizim ruhumuzu terennüm eden nağmeleri onlara çaldıran ve söyleten, bizim kültürümüzün zenginliği ve derinliğidir. Ermenilerin aşık edebiyatımızdaki yeri üzerinde layıkıyla durulmamıştır. Bilhassa XIX. yüzyılda çok güçlü olan aşık edebiyatımızın etkisinde kalan Ermeni aşıklar bulunmaktadır. Buna en canlı örnek, Ahilkelekli Kenziya’dır”.
İŞTE ‘SARI GELİN’İN HİKAYESİ
“Sarı Gelin Türküsü ve Efsanesi” araştırmasında ‘Sarı Gelin’ türküsünün en yaygın efsanesi şöyle anlatılıyor: “Şeyh Abdülkadir Geylani’nin müritlerinden Sanani, şeyhine darılarak firar etti. Yolu Erzurum ve Oltu’ya düştü. Burada tanıştığı bir dervişle yola çıktılar. Penek suyu kıyısına geldiklerinde, derviş genç Sanani’den kendisini karşıya geçirmesini istedi. Sanani, bu teklifi kabul etmeyince, dervişin, ‘Benden esirgediğin omuzlarına, domuz yavruları binsin!’ bedduasına uğradı. Misafir oldukları Hristiyan Penek Beyi’nin güzel kızına vurulan Sanani, misafirliği uzattı ve sarayın hizmetçileri arasına katıldı.
Kendisi sarayın domuz çobanı olmuştu. Şeyhi Geylani, müridi Sanani’nin bu halini öğrendi ve çok üzüldü. 500 müridinden, onu kurtarmalarını, gerekirse sevgilisiyle birlikte getirmelerini istedi. Müritler, Sanani’yi, domuz güderken buldular ve şeyhin isteğini Sanani’ye bildirdiler. Sanani, ancak sevgilisiyle birlikte gelebileceğini söyledi. Bir sabah erkenden kızı aldığı gibi, kendilerini bekleyen müritlere doğru yola çıktı. Hep birlikte karlı dağa doğru yürüdüler. Onların yokluğunu anlayan saray görevlileri, çevre köyleri aradılar, bulamadılar. Dağlara yöneldiler. Aşıklar ve müritler, takip edildiklerini anlayınca kaçmaya başladılar ve dağın güneyine sarktılar. Takipçiler yetişince çetin bir savaş oldu. Bugünkü Allahuekber Dağları adını bu müritlerin ‘Allahuekber’ sedalarından almıştır. Aşıkların ve müritlerin mezarları da bugün ziyaret yeridir”.
DipNot: Bu türkü hakında birçok yorum ve anlatım şekli var ben sadece bunlardan aklıma yatanı seçtim ve paylaşmak istedim.