Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya Chrome kullanmalısınız.
Tonyukuk abidesi, diger iki abidenin biraz daha dogusunda bulunmaktadir.
Devrilmemis, dikili dört cepheli iki tas halindedir. Birinci ve daha büyük olan tasta 35, ikinci tasta 27 satir vardir. Ikinci tasta daha itinasizdir ve asinmada daha coktur.
Bu abidenin yazilari Kül tigin ve Bilge Kagan'inki kadar düzgün degildir. Bu abidede de yazi yukaridan asagiya yazilmistir. Fakat diger ikisinin aksine satirlar soldan saga dogru istif edilmistir. Tezyinati da diger kitabelerdeki kadar sanatkâr degildir.
Tonyukuk abidesinin yaninda büyük bir türbe kalintisi, heykeller, balballar ve taslar vardir
Tonyukuk abidesini, Iltiris Kagan'in isyanina iştirak eden ve o günden Bilge Kagan devrine kadar devlet idaresinin bas yardimsici olarak kalan devlet adami ve baskumandani Tonyukuk, ihtiyarlik devrinde bizzat diktirmistir. Bu abidede Tonyukuk konusmaktadir, bu abidenin müellefi odur.
Birinci Tas, Bati Yüzü
1 Bilge Tonyukuk ben özüm Tabgac iling e kilindim.
Türk budun Tabgacka körür erti.
[1] Bilge Tonyukuk ben kendim Cin ilinde kilindim.
Türk milleti Cine tabi idi.
---------------------------------------------------------------------------------
2 Türk budun kanin bulmayin Tabgacda adrildi,kanlandi.
Kanin kodup Tabgacka yana icikdi. Tengri anca timis erinc:
Kan birtim,
[2] Türk milleti hanini bulmayip Cinden ayrildi,hanlandi.
Hanini birakip Cine tekrar teslim oldu. Tanri söyle
demistir: Han verdim,
---------------------------------------------------------------------------------
3 kaningin kodup icikding. Icikdük ücün Tengri ölütmis
erinc. Türk budun ölti, alkindi, yok boldi. Türk Sir budun
yirinte
[3] hanini birakip teslim oldun. Teslim oldugun icin
tanri öldürmüstür. Türk milleti öldü, mahvoldu,yok oldu.
Türk Sir milletinin yerinde
---------------------------------------------------------------------------------
4 bod kalmadi. Ida tasda kalmisi kubranip yiti yüz boldi.
Iki ülügi atlig erti, bir ülügi yadag erti. Yiti yüz kisig
[4] boy kalmadi. Ormanda tasta kalmis olani toplanip
yedi yüz oldu. Iki kismi atli idi, bir kismi yaya idi. Yedi
yüz kisiyi
5 uduzugma ulugi sad erti. Yag[g]il tidi. Yagmisi ben ertim.
Bilge Tonyukuk Kagan mu kilayin tidim. Sakindim. Toruk
bukali semiz bukali arkada
---------------------------------------------------------------------------------
[5] sevk eden büyükleri sad idi. Katil dedi. Katilani ben
idim. Bilge Tonyukuk. Kagan mi kilayim, dedim.
Düsündüm. Zayif boga ve semiz boga arkada
---------------------------------------------------------------------------------
6 böngser, semiz buka toruk buka tiyin bilmez ermis tiyin
anca sakindim. Anda kisre tengri bilig birtük ücün özüm
ök kagan kildim. Bilge Tonyukuk Boyla Baga Tarkan
[6] tekme atsa; semiz boga, zayif boga oldugu bilmezmis
derler diyip, öyle düsündüm. Ondan sonra Tanri bilgi
vermedigi icin kendim bizzat kagan kildim. Bilge
Tonyukuk Boyla Baga Tarkan
---------------------------------------------------------------------------------
7 birle Iltiris Kagan boluyin biriye Tabgacig öngre Kitany ig
yiriya Oguzug öküs ök ölürti. Bilgesi cabisi ben ök ertim.
Cogay kuzin Kara Kumug olurur ertimiz.
[7] ile beraber Iltiris Kagan olunca güneyde Cinli,
doguda Kitayi, kuzeyde Oguzu pek cok öldürdü.
Bilicisi, yardimcisi bizzat bendim. Cogayin kuzey
yamaclari ile Kara Kumda oturuyorduk.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Birinci Tas, Güney Yüzü
1 Kiyik yiyü tabisgan yiyü olurur ertimiz. Budun boguzi
tok erti. Yagimiz tegre ocuk teg erti, biz isig ertimiz.
Anca olurur erkli Oguzdindin körüg kelti.
[1] Geyik yiyerek, tavsan yiyerek oturuyorduk. Milletin
bogazi tok idi. Düsmanimiz etrafta ocak gibi idi, biz ates
idik. Öylece oturur iken Oguzdan casus geldi.
---------------------------------------------------------------------------------
2 Körüg sabi antag: Tokuz Oguz budun üze kagan olurti
tir. Tabgacgaru Kuni sengünüg idmis. Kitanygaru
TongraEsimig idmis. Sab anca idmis: Azkinya Türk
[budun?]
[2] Casusun sözü söyle: Dokuz Oguz milletinin üzerine
kagan oturdu der. Cine dogru Ku'yu, generali göndermis.
Kitaya dogru Tongra Esimi göndermis, sözü söyle
göndermis: Azicik Türk milleti
---------------------------------------------------------------------------------
3 yoriyur ermis, kagani alp ermis aygucisi bilge ermis,
ol iki kisi bar erser sini Tabgacig ölürteci tir men, öngre
Kitanyig ölürteci tir men, bini Oguzug
[3] yürüyormus; kagani cesur imis; müsaviri bilici imis;
o iki kisi var olursa seni, Cini öldürecek derim; doguda
Kitayi öldürecek derim; beni, Oguzu
---------------------------------------------------------------------------------
4 ölürteci ök tir men, Tabgac biridin yan teg, Kitany
öngdinyan teg, ben yiridinta yan tegeyin, Türk Sir budun
yirinte idi yorimazun, usar idi yok kilalim
[4] da öldürecek derim; Cin, güney taraftan hücum et; ben
kuzey taraftan hücum edeyim; Türk Sir milleti, yerinde hic
yürümesin; mümkünse hep yok edelim derim.
---------------------------------------------------------------------------------
5 tir men. Ol sabig esidip tün udisikim kelmedi, küntüz
olursikim kelmedi. Anda ötrü kaganima ötündüm. Anca
ötündüm: Tabgac Oguz Kitany bu ücegü kabisar
[5]O sözü isitip gece uyuyacagim gelmedi,gündüz oturacagim
gelmedi. Ondan sonra kaganima arz ettim. Söyle arz ettim:
Cin, Oguz, Kitay bu ücü birlesirse
---------------------------------------------------------------------------------
6 kaltaci biz. Öz ici tasin tutmis teg biz. Yuyka erkli
tupulgali ucuz ermis, yincge erklig üzgeli ucuz. Yuyka
kalin bolsar tupulguluk alp ermis Yincge
[6] kala kalacagiz. Kendi ici distan tutulmus gibiyiz. Yufka
olanin delinmesi kolay imis, ince olani kirmak kolay. Yufka
kalin olsa delinmesi zor imis. Ince
---------------------------------------------------------------------------------
7 yogun bolsar üzgülük alp ermis. Öngre Kitanyda biriye
Tabgacda kuriya kuridinta yiriya Oguzda iki üc bing
sümüz keltecimiz bar mu ne? Anca ötündüm.
[7] yogun olsa kirmak zor imis. Doguda Kitaydan, güneyde
Cinden, batida batililardan, kuzeyde Oguzdan iki üc bin
askerimiz, gelecegimiz var mi acaba? Böyle arz ettim.
---------------------------------------------------------------------------------
8 Kaganim [ben] özüm Bilge Tonyukuk ötüntük
ötüncümün esidü birti. Könglüngce uduz tidi. Kök Öng
ün yoguru Ötüken yisgaru uduztum. Ingek kölükün
Toglada Oguz kelti.
[8] Kaganim benim kendimin Bilge Tonyukukun arz ettigi
maruzatimi isiti verdi. Gönlünce sevk et didi. Kök Öngü
cigneyerek Ötüken ormanina dogru sevk ettim. Inek, yük
hayvani ile Toglada
---------------------------------------------------------------------------------
9 [Süsi üc bing] ermis. Biz iki bing ertimiz.
Süngüsdümüz. Tengri yarlikadi, yanydimiz.Ögüzke tüsdi.
Yanyduk yolta yime ölti kök. Anda ötrü Oguz kopun
kelti.
[9] Oguz geldi. Askeri üc bin imis. Biz iki bin idik. Savastik.
Tanri lütfetti, dagittik. Nehire düstü. Dagittigimiz, yolda yine
öldü hep. Ondan sonra Oguz tamamiyle geldi.
---------------------------------------------------------------------------------
10Türk budunug Ötüken yirke ben özüm bilge Tonyukuk
Ötüken yirig konmis tiyin esidip biriyeki budun kuriyaki
yiriyaki öngreki budun kelti.
[10]Türk milletini Ötüken yerine,ben kendim bilge Tonyukuk
Ötüken yerine konmus diye isitip güneydeki millet, batidaki,
kuzeydeki, dogudaki millet geldi.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Birinci Tas, Dogu Yüzü
1 iki bing ertimiz. [Iki] süm[üz b]oldi. Türk budun
k8ilinga]li Türk kagan olurgali Santung balik[k]a
taluy ögüzke tegmis yok ermis. Kaganima ötünüp
sü iltdim.
[1] iki bin idik. Iki ordumuz oldu. Türk milleti kilinali, Türk
kagani oturali Santung sehrine, denize ulasmis olan yok
imis. Kaganima arz edip ordu gönderdim.
---------------------------------------------------------------------------------
2 Santung balikka taluy ögüzke tegürtim. Üc otuz
balik sidi. Usin bunda itu yurtda yatu kalur erti. Tabgac
kagan yagimiz erti. On Ok kagani yagimiz erti.
[2] Santung sehrine,denize ulastirdim.Yirmi üc sehir zaptetti.
Uykusunu burda terk edip, yurtta yatip kalirdi. Cin kagani
düsmanimiz idi. On Ok kagani düsmanimiz idi.
---------------------------------------------------------------------------------
3 Art[uki Kirkiz] küc[lüg kagan yagimiz] boldi. Ol üc
kagan öglesip Altun Yis üze kabisalim timis. Anca
öglesmis: Öngre Türk kagangaru sülelim timis. Angaru
sülemeser kacan [n]eng erser ol bizni,
[3] Fazla olarak Kirgizin kuvvetli kagani düsmanimiz oldu.
O üc kagan akil akila verip Altun ormani üstünde bulusalim
demis. Söyle akil akila vermisler: Doguda Türk kaganina
karsi ordu sevk edelim. Ona karsi ordu sevk etmezsek, ne
zaman bir sey olsa o bizi
---------------------------------------------------------------------------------
4 [kagani alp ermis] aygucisi bilge ermis, kacan [n]eng
erser ölürteci kök.Ücegün kabisip sülelim,idi yok kilalim
timis. Türgis kagan anca timis Bening budunum anda
erür timis.
[4] kagani kahraman imis, müsaviri bilici imis ne zaman bir
sey olsa öldürecektir.Her ücümüz bulusup ordu sevk edelim,
tamamiyle yok edelim demis. Türgis kagani söyle demis:
Benim milletim ordadir demis.
---------------------------------------------------------------------------------
5 [Türk budunu yime] bulganc [o] [timi]s, Oguzi yime
tarkinc ol timis.Ol sabin esidip tün yime udisikim kelmez
erti, kün yime olursikim kelmez erti. Anda sakindima.
[5] Türk milleti yine karisiklik icindedir demis. Oguzu yine
sikintidadir demis. Bu sözü isitip gece yine uyuyacagim
gelmiyordu, gündüz yine oturacagim gelmiyordu. O zaman
düsündüm.
---------------------------------------------------------------------------------
6 [Ilk Kirkiz]a sü[les]er [yig er]mis tidim. Kögmen yoli
bir ermis. Tumis tiyin esidip bu yolun yorisar yaramaci
tidim. Yirci tiledim. Cölgi Az eri bultum.
[6] Ilk olarak Kirgiza ordu sevk etsek iyi olur dedim.
Kögmenin yolu bir imis. Kapanmis diye isitip, bu yol ile
yürürsek uygun olmayacak dedim. Kilavuz aradim. Cöllü
Az kavminden bir er buldum.
---------------------------------------------------------------------------------
7 Esit[t]im: Az yir y[oli?] Ani b[irle ... er]mis, bir at
oruki ermis, anin barmis. Angar aytip bir atlig barmis
tiyin ol yolun yorisar unc tidim. Sakindim. Kaganima
[7] Isittim: Az ülkesinin yolu Ani boyunca ... imis, bir at yolu
imis, onunla gitmis. Ona söyleyip, bir atli gitmis diye o yolla
yürürsek mümkün olacak dedim. Düsündüm, kaganima
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Birinci Tas, Kuzey Yüzü
1 ötündüm. Sü yoritdim. At altin tidim. Ak Termil kece
ogurkalatdim. At üze birtüre karig söktüm. Yukaru at
yete yadagin igac tutunu agturdum. Öngreki er
[1] Arz ettim. Asker yürüttüm. Attan asagi dedim. Ak
Termili gecip sirtlattim. At üzerine bindirip kari söktüm.
Yukariya,ati yedege alarak,yaya olarak,agaca tutunarak
cikarttim: Öndeki er
---------------------------------------------------------------------------------
2 yoguru [idip] i bar bas asdimiz. Yubulu intimiz. On tünke
yantaki tug ebirü bardimiz. Yirci yir yangilip boguzlandi.
Bungadip kagan yelü kör timis.
[2] cigneyi verip, agac olan tepeyi astik. Yuvarlanarak
indik. On gecede dagdaki engeli dolanip gittik. Kilavuz
yeri sasirip bogazlandi. Bunalip kagan dört nala kosturu
ver demis.
---------------------------------------------------------------------------------
3 Ani subk[a] bard[imiz]. Ol sub kodi bardimiz. Asangali
tüsürdümüz. Atig ika bayur ertimiz. Kün yime tün yime
yelü bardimiz. Kirkizig uka basdimiz.
[3] Ani suyuna vardik. O sudan asagiya gittik. Yemek
yemek icin attan indirdik. Ati agaca bagliyorduk. Gündüz
de gece de dört nala kosturup gittik.Kirgizi uykuda bastik.
---------------------------------------------------------------------------------
4 [Usin] süngügün acdimiz. Kani süsi tirilmis.
Süngüsdümüz, sancdimiz... Kanin ölürtümüz. Kaganka
Kirkiz buduni icikdi, yükünti. Yany dimiz, Kögmen yisig
ebirü keltimiz.
[4] Uykusunu mizrak ile actik. Hani, ordusu toplanmis.
Savastik, mizrakladik. Hanini öldürdük. Kagan Kirgiz
kavmi teslim oldu, bas egdi. Geri döndük, Kögmen
ormanini dolanip geldik.
---------------------------------------------------------------------------------
5 Kirkizda yandimiz. Türgis kaganda körüg kelti. Sabi
anteg: Öngdin kagangaru sü yorilim timis;yorimasar bizni,
kagani alp ermis aygucisi bilge ermis, kagan [n]eng erser
[5] Kirgizdan döndük. Türgis kaganindan casus geldi.Sözü
söyle: Doguda kagana karsi ordu yürütelim demis.
Yürütmezsek, bizi kagani kahraman imis, müsaviri bilici
imis ne zaman bir sey olsa
---------------------------------------------------------------------------------
6 bizni ölürteci kök timis. Türgis kagani tasikmis tidi. On
Ok buduni kalisiz tasikmis tir. Tabgac süsi bar ermis. Ol
sabig esidip kaganim ben ebgerü tüseyin tidi.
[6] bizi öldürecektir demis. Türgis kagani disari cikmis
dedi. On Ok milleti eksiksiz disari cikmis der. Cin ordusu
var imis. O sözü isitip kaganim, ben eve ineyim dedi.
---------------------------------------------------------------------------------
7 Katun yok bolmis erti. Ani yoglatayin tidi. Sü baring tidi,
Altun yisda olurung tidi. Sü basi Inel Kagan Tardus sad
barzun tidi. Bilge Tonyukukka banga aydi.
[7] Hatun yok olmustu. Ona yas töreni yaptirayim dedi.
Ordu, gidin dedi. Altun ormaninda oturun dedi. Ordu basi
Inel Kagan, Tardus sadi gitsin dedi. Bilge Tonyukuka,
bana söyle dedi:
---------------------------------------------------------------------------------
8 Bu süg ilt tidi. Kiynig köng lüng ce ay, Ben sanga ne
ayayin tidi. Kelir erser kür ökülür, kelmez erser tilig sabig
ali olur tidi. Altun yisda olurtumuz.
[8] Bu orduyu sevk et dedi. Cezayi gönlünce söyle. Ben
sana ne söyliyeyim dedi. Gelirse hile toparlanir, gelmezse
haberciyi, sözü alarak otur dedi. Altun ormanina oturduk.
---------------------------------------------------------------------------------
9 Üc körüg kisi kelti Sabi bir: Kagan sü tasikdi, On Ok
süsi kalisiz tasikdi tir. Yaris yazida tirilelim timis. Ol sabig
esidip kagangaru ol sabig itim. Kanda yan sabig yana
[9] Üc casus geldi. Sözü bir: Kagan ordu cikardi, On Ok
ordusu eksiksiz disari cikti der Yaris ovasinda toplanalim
demis. O sözü isitip, kagana o sözü ilettim. Han tarafindan
söz dönüp
---------------------------------------------------------------------------------
10 kelti. Olurung tiyin timis. Yelme kargu edgüti urgil,
basitma timis. Bög[ü] Kagan bangaru anca yidmis. Apa
tarkangaru icre sab idmis: Bilge Tonyukuk anyig ol, üz ol,
angilur.
[10] geldi. Oturup diye söylemis. Kesif kolunu, nöbet isini
cok iyi tertip et, baskin yaptirma demis. Bögü Kagan bana
böyle haber göndermis.Apa Tarkana gizli haber göndermis
Bilge Tonyukuk kötüdür, kindardir, sasirir.
---------------------------------------------------------------------------------
11 Sü yorilim tideci, unamang. Ol sabig esidip sü yoritdim.
Altun yisig yolsuzun asdimiz. Irtis ögüzüg kecigsizin
kectimiz. Tün katdimiz. Bolcuka tang öntörü tegdimiz.
[11] Orduyu yürütelim diyecek, kabul etmeyin. O sözü
isitip orduyu yürüttüm. Altun ormanini yol almaksizin
astik. Irtis nehrini gecit olmaksizin gectik. Geceyi gündüze
kattik. Bolcuya safak sökerken ulastik.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Ikinci Tas, Bati Yüzü
1 Tilig kelürti. Sabi antag: Yaris yazida on tümen sü
tirilti tir. Ol sabig esidip begler kop[un]
[1] Haberci getirdiler. Sözü söyle: Yaris ovasinda yüz bin asker
toplandi der. O sözü isitip beyler bütün
---------------------------------------------------------------------------------
2 yanalim arig ubuti yig tidi. Ben anca tir men, ben
Bilge Tonyukuk: Altun yisig asa keltimiz. Irtis ögüzüg
[2] dönelim, temiz edepli olmak iyidir dedi. Ben söyle derim, ben
Bilge Tonyukuk: Altun ormanini asarak geldik. Irtis nehrini
---------------------------------------------------------------------------------
3 kece keltimiz. Kelmisi alp tidi, tuymadi. Tengri
Umay iduk yir sub basa birti erinc. Neke tezer biz?
[3] gecerek geldik. Geleni cesur dedi, duymadi. Tanri, Umay
Ilahe, mukaddes yer, su üzerine cökü verdi her halde. Niye
kaciyoruz?
---------------------------------------------------------------------------------
4 Öküs tiyin neke korkur biz? Az tiyin ne basinalim?
Tegelim tidim. Tegdimiz, yulidimiz. Ikinti kün
[4] Cok diye niye korkuyoruz?Az diye ne kendimizi hor görelim?
Hücum edelim dedim. Hücum ettik, yagma ettik. Ikinci gün
---------------------------------------------------------------------------------
5 örtce kizip kelti. Süngüsdümüz. Bizinte iki uci
singarca artuk erti. Tengri yarlikaduk ücün öküs tiyin
[5] ates gibi kizip geldi. Savastik. Bizden, iki ucu, yarisi kadar
fazla idi. Tanri lütfettigi icin, cok diye
---------------------------------------------------------------------------------
6 korkmadimiz, süngüsdümüz. Tardus sadra udi
yaydimiz. Kaganin tutdumuz. Yabgusin sadin
[6] korkmadik, savastik. Tardus sadina kadar kovalayip
dagittik. Kaganini tuttuk. Yabgusunu, sadini
---------------------------------------------------------------------------------
7 anda ölürti. Eligce er tutdumuz. Ol ok tün budunun
sayu itimiz. Ol sabig esidip On Ok begleri buduni kop
[7] orda öldürdüler. Elli kadar er tuttuk. O ayni gece halkina
haber gönderdik. O sözü isitip On Ok beyleri, milleti hep
---------------------------------------------------------------------------------
8 kelti, yükünti. Keligme beglerin budunin itip yigip,
azca budun tezmis erti, On Ok süsin sületdim.
[8] geldi, bas egdi. Gelen beylerini, milletini tanzim edip, yigip
az mikdarda millet kacmisti. On Ok ordusunu sevk ettim.
---------------------------------------------------------------------------------
9 Biz yime süledimiz. Ani ert[t]imiz. Yincü ögüzüg
kece Tinsi Ogli aytigma bengilig Ek tagig ertü[rtüm]
[9] Biz de Ordu sevk ettik. Aniyi gectik. Inci nehrini gecerek
Tinsi Oglu denilen mukaddes Ek dagini asirdim.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XX
Ikinci Tas, Güney Yüzü
1 Temir Kapigka tegi irtimiz. Anda yandurtumuz. Inel
Kaganka [any ip ... t saka?] Tezik Tokar [s... in ...]
[1] Demir Kapiya kadar eristik. Ordan döndürdük. Inel
Kagana korkup ... Tezik, Tokar ...
---------------------------------------------------------------------------------
2 anda berüki Suk baslig Sogdak budun kop kelti, yükinti
[ ... ]. Türk budun Temir Kapigka Tinsi Ogli
[2] ondan berideki Suk basli Sogdak milleti hep geldi, bas
egdi ... Türk millerinin Demir Kapiya, Tinsi Oglu,
---------------------------------------------------------------------------------
3 Tinsi Ogli aytigma tagka tegmis idi yok ermis. Ol yirte ben
Bilge Tonyukuk tegürtük ücün
[3] Tinsi Oglu denilen daga ulastigi hic yokmus. O yere
ben Bilge Tonyukuk ulastirdigim icin
---------------------------------------------------------------------------------
4 sarig altun ürüng kümüs kiz kuduz egri tebi agi bungsuz
kelürti. Iltiris Kagan bilgesin ücün
[4] sari altin, beyaz gümüs, kiz kadin, egri deve mal
zahmetsizce getirdi. Iltiris Kagan bilici oldugu icin,
---------------------------------------------------------------------------------
5 alpin ücü Tabgacka yiti yigirmi süng üsdi, Kitanyka yiti
süngüsdi, Oguzka bis süngüsdi. Anda ayguci[si]
[5] cesur oldugu icin, Cine karsi on yedi defa savasti,
Kitaya karsi yedi defa savasti, Oguza karsi bes defa
savasti. Onlarda müsaviri
---------------------------------------------------------------------------------
6 yime ben ök ertim, yagicisi yime ben ök ertim. Iltiris
Kaganka Türk Bögü Kaganka Türk Bilge Kaganka.
[6] yine bizzat ben idim, kumandani bizzat ben idim. Iltiris
Kagana, Türk Bögü Kaganina, Türk Bilge Kaganina
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Ikinci Tas, Dogu Yüzü
yitim ok.
1 Kapgan kagan [yiti] otuz yaska [ ... anda erti].
Kapgan Kagan olurti. Tün udimati,
[1] Kapgan Kagan yirmi yedi yasinda ... orda ... idi.
Kapgan kagan oturdu. Gece uyumadi,
---------------------------------------------------------------------------------
2 küntüz olurmati. Kizil kanim tüküti kara terim yügürti isig kücüg birtim ök. Uzun yelmeg yime itim ok
[2] gündüz oturmadi. Kizil kanimi döktürerek, kara terimi
kosturarak isi, gücü verdim hep. Uzun kesif kolunu yine
gönderdim hep.
---------------------------------------------------------------------------------
3 Arkuy kargug ulgartdim ok. Yanigma yagig kelürir
ertim. Kaganimin sü iltdimiz. Tengri yarlikazu
[3] Siperi, nöbet yerini büyüttüm hep. Geri dönen düsmani
getirirdim. Kaganimla ordu gönderdim. Tanri korusun,
---------------------------------------------------------------------------------
4 bu Türk budun ara yaraklig yagig yeltürmedim,
tögünlüg atig yügürtmedim. Iltiris Kagan kazganmasar
[4] bu Türk milleti arasinda silahli düsmani kosturmadim,
damgali ati kosturmadim. Iltiris Kagan kazanmasa,
---------------------------------------------------------------------------------
5 udu ben özüm kazganmasar, il yime budun yime yok
erteci erti.Kazgantukin ücün udu özüm kazgandugum ücün
[5] ve ben kendim kazanmasam, il de millet de yok
olacakti. Kazandigi icin ve kendim kazandigim icin
---------------------------------------------------------------------------------
6 il yime il boldi, budun yime budun boldi. Özüm kari
boldum, ulug boldum. Neng yirdeki kaganlig budunka
[6] il de il oldu,millet de millet oldu. Kendim ihtiyar oldum,
kocaldim. Her hangi bir yerdeki kaganli millete
---------------------------------------------------------------------------------
7 büntegi bar erser ne bungi bar erteci ermis.
[7] böylesi var olsa, ne sikintisi mevcut olacakmis?
---------------------------------------------------------------------------------
8 Türk Bilge Kagan ilinge bititdim. Ben Bilge Tonyukuk.
[8] Türk Bilge Kagani ilinde yazdirdim. Ben Bilge
Tonyukuk.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Ikinci Tas, Kuzey Yüzü
1 Iltiris Kagan kazganmasar, yok erti erser, ben özüm
Bilge Tonyukuk kazganmasar, ben yok ertim erser
[1] Iltiris Kagan kazanmasa, yok olsa idi, ben kendim, Bilge
Tonyukuk, kazanmasam, ben yok olsa idim,
---------------------------------------------------------------------------------
2 Kapgan Kagan Türk Sir budun yirinte bod yime budun
yime kisi yime idi yok erteci erti.
[2] Kapgan Kaganin, Türk Sir milletinin yerinde boy da,
millet de, insan da hep yok olacakti.
---------------------------------------------------------------------------------
3 Iltiris Kagan Bilge Tonyukuk kazganduk ücün Kapgan
Kagan Türk Sir budun yoriduki bu.
[3] Iltiris Kagan, Bilge Tonyukuk kazandigi icin Kopgan
Kaganin, Türk sir milletinin yürüdügü bu
---------------------------------------------------------------------------------
4 Türk Bilge Kagan Türk Sir budunug Oguz budunug
igidü oturur.
[4] Türk Bilge Kagani Türk Sir milletini, Oguz milletini
besleyip oturuyor.