Çok eski bir web tarayıcısı kullanıyorsunuz. Bu veya diğer siteleri görüntülemekte sorunlar yaşayabilirsiniz..
Tarayıcınızı güncellemeli veya Chrome kullanmalısınız.
- VI -
YAMTAR UYANIYOR
Yamtar o günkü yenilişinden sonra eğlence bahçesinin en ünlü oyuncusu olmuştu. Eski arkadaşının bir deri, bir kemik kaldığını görüp bunun açlıktan ileri geldiğini anlıyan Üçoğul, bahçenin sahibi ile görüşerek yeni bir oyun yapmasını teklif etmiş, teklifi de kabul ettirmişti.
Bu oyun şu idi: eğlence bahçesinin sahibi ortaya oldukça çok akça koyacak seyircilerin içinde en çok yemek yiyebilecek olanı bir yarışa çağıracaktı. Ortaya çıkan seyirci ne kadar yemek yerse, bahçenin sahibinin çıkaracağı adam ondan çok yiyecekti. Yarışı seyirci kazanırsa bahçe sahibinin koyduğu akçayı alacak, kazanamazsa yarısı kadarını bahçe sahibine verecekti.
Bahçe sahibinin ortaya çıkaracağı adam Yamtar’dı. Çok yemek yarışını kazanacağı muhakkaktı. İlk günü Yamtar bir kuzu çevirmesi ile dört büyük çanak yoğurt yiyerek yarışı kazandı. Yamtar hem iyice doymuş, hem de güreşteki kazancından daha çok akça alarak onlarla Gök Börü’ye ve çocuklara yiyecek taşımıştı.
İkinci günü şart değişti: Yamtar, Çinlinin yediğinin iki katını yiyecekti. Fakat Yamtar kırk tane iri kuş eti, altı çanak yoğurt, yirmi çanak pirinç yiyerek bunu da kazandı. Kim ne yese iki katını kolaylıkla kıvrıyordu. Yamtar’ın oburluğu Siganfu’da duyulunca şehrin en oburu olmakla tanınan kısa boylu, fakat pek şişman bir Çinli büyük bir akça karşılığı ile Yamtar’a meydan okudu. O gün eğlence bahçesi tıklım tıklım dolu idi. Çin beğleri de gelip seyirciler arasında yer aldı. Yamtar iki kuzu ile dört çanak dolusu yemiş yedi. Üzerine de kendiliğinden iki büyük çamçak su içti. İlk defa olarak:
-“Bu gün iyi doydum!” dedi.
Üçoğul, eski yoldaşının benzine kan geldiğini, biraz kendisini toplayıp güçlendiğini görünce eğlence bahçesi sahibiyle yine konuşarak Yamtar’ı Yumru ile ikinci defa güreştirmek istedi. İstediği, Yamtar’ın akça kazanmasıydı.
Gerçekten yedi sekiz yemek yarışının verdiği tokluk ve kazanılan akçalarla yar aç yatmaktan kurtulmuş, Yamtat’ın gücü yerine gelmişti. Yamtar üst üste iki güreşte Yumru’yu yendi. İş bu hale gelince onun karşısına Yumru’yu beraberce yenen Kıtayla Tibetliyi çıkardılar. Koca Yamtar bunları da biçimine getirip kafa kafaya vuruşturarak yenince herkesin ilgisini çekecek yeni bir güreş yapmak gerekti. Yamtar’la Yumru aynı zamanda altı güreşçiye karşı güreşeceklerdi. İkisi Kıtayla Tibetli idi. Dördü de Siganfu’nun güreşçileri idi. Eğlence bahçesinin sahibi şehrin ileri gelenlerinden bazılarının güreşe gelmesini sağlamıştı. Bunların arasında birçok yüksek rütbeli Çin subaylarıyla, saray adamları, vezirlerden de Vey-çing vardı. Sekiz güreşçinin iki takım halinde güreşmesi şimdiye dek görülmüş şey değildi. Tellallar şehrin sokaklarında bağırarak halkı bu seyire çağırmışlardı. O ünkü giriş ücreti iki kat yükseltildiği halde bahçe dolmuş, bahçe sahibinin de ağzı kulaklarına varmıştı. Güreşin yapılacağı yer genişletilmiş, ileri gelenlerin oturması için yüksekçe localar yapılmıştı. Bir Çinli ile Üçoğul hakemlik ediyorlardı. Üçoğul’un el çırpmasından sonra sekiz kişi birbirine girdi. Eskiden beraberce Yumru’yu yenmiş olan Kıtayla Tibetli yine onunla tutuşup dört Çinliyi Yamtar’a bırakmışlardı. Yumru’yu yine yenerek hep birden Yamtar’a saldırıp onu da sırt üstü getirmek tasarısını gidiyorlardı. Kendileri Yumru’yu yeninceye kadar dört Çinlinin de Yamtar’ı oyalıyacağından emin idiler. Bu tasarı Yumru’nun da işine geliyordu. Yumru nasıl olsa uzun zaman iki rakibini tutabilir, bu sırada da Yamtar dört Çinlinin sırtını yere getirebilirdi. Güreş büyük sertlikle başladı, kızıştı, kırıcı bir durum aldı. Halk bağırıyor, kendi güreşçilerini cesaretlendiriyordu. Seyirciler arasında birkaç Türk de vardı. Yüzbaşı Yağmur’la Gümüş yan yana oturmuşlardı. Fakat bunların hiç sesi çıkmıyor, kayıtsız bir yüzle güreşenlere bakıyorlardı. Locaların birinde de Kür Şad’la Böğü Alp oturuyor, kıpırdamadan seyrediyorlardı. Çin veziri Vey-çing, Türklerin en büyük yağısı idi. Bir güreşçilere, bir de Kür Şad’la Böğü Alp’a bakıyor, gözlerinden kin yalazları saçıyordu. Kür Şad kılıcı ile oturuyordu. Çin kağanının özel çerisinde yüksek rütbeli subay olmuş, yanına da epey Türk toplamıştı. Çinlilere karşı yaptığı savaşlarda çok Çinlinin canına kıymış olan şu Böğü Alp da özel çeri subayları arasına girmişti. Böyle giderse tutsak diye buraya getirilen Türklerin hepsi Çin kağanının özel çerisi olacaklardı. Hem de...
Vey-çing düşüncesini yarıd abıraktı. Çünkü güreş alanındaki kargaşalıktan bir iş olduğunu anlayıp bakınca Yamtar’la tutuşmuş olan dört Çin güreşçisinden birinin kolu kırılmış olduğu halde dışarı çıkarıldığını gördü.
Doğrusu Vey-çing, içinde büyük bir kıskançlık duyuyordu. Şu hiç sevmediği, tiksindiği Türklerle kendi budunu bir türlü boy ölçüşemiyordu. Onları ya çoklukla, ya tuzağa düşürerek, ya aldatarak yenebiliyorlardı. Ama eşit şartlar altında Türkleri yenemiyorlardı. Hele ki iki Türk’e karşı altı kişinin çıkması, dört Çinlinin bir Yamtar’la başa çıkamayışı üstelik birinin kolu kırılarak meydandan ayrılması Vey-çing’in haysiyetine dokunuyordu. Hele şu Kür Şad’ın tutsak olduğunu unutarak Siganfu’da ululukla gezinmesi, kılıç şakırtdatması, şehir çevresinde dört nala at koşturması, Bögü Alp’la her gün ok atması onu içinden öfkelendiriyordu. Günün birinde Çin’in başına belâ olacak bu Türkler’i yok etmek için Çin kağanına türlü tasarılar vermişse de bir sonuç alamamıştı. Çünkü öteki vezirler Türkler’in ekinciliğe, dokumacılığa alıştırılmasını istiyorlar, Vey-çing’i desteklemiyorlardı. Ekinciliği, dokunmacılığı zaten bilen Türkler’i yalnız bu işlere bağlıyarak şehirlere, köylere yerleştirmek onlardan gelecek tehlikeyi önlemek için yeter sanıyorlardı. Bunu böyle sanmak, boynuna tasma geçirilen kurtu köpek oldu sanmak gibi yanlıştı. Hem de...
Vey-çing daldığı düşünceyi yine yarıda bıraktı. Çünkü güreş alanındaki kargaşalıktan bir iş olduğunu anlamış, başını oraya çevirince Yamtar’la güreşen üç Çinliden birinin bayılıp karga tulumba edilerek çıkarıldığını görmüştü. İşte bu da onun içini kinle yakan bir şeydi. Ötüken devi ikisini güreş dışı ettikten sonra öteki ikisini elbette yenerdi. Vey-çing, Yumru’nun yaptığı güreşe hiç aldırmıyordu. Türk’e karşı Kıtay ve Tibetli çıkmıştı. Ona göre bu barbarların hepsi de birdi. Ven-çing Türk’ten de Kıtay’dan da, Tibetli’den de aynı derecede tiksinirdi. Varsın onlar güreşsinler, boğuşsunlar , isterse birbirlerini öldürsünler, dünyadan bir barbar daha kalkacağı için bu iyi olurdu. Fakat beri yanda dört Çinlinin bir barbara yenilmesi... İşte bu gücüne gidiyordu. Hem de...
Vey-çing yine düşüncesinden ayrılmıştı. Çünkü Yamtar iki Çinliyi kafa kafaya vurduktan sonra ikisinin de sırtını yere getirmiş, pestili çıkmış olan iki Çinli güreş alanından çekilmişti. Şimdi ortada dört barbar kalıyordu. Yumru son gücünü kullanarak iki güreşçiye karşı dayanırken birdenbire yükünün hafiflediğini duydu. Çünkü Yamtar güreşe girince Kıtayla kapışmış, Yumru’yu Tibetli başbaşa bırakmıştı. Artık Çinli seyircilerin bağırtısı işitilmiyordu. Vey-çing ise kin saçan gözlerini Kür Şad’la Bögü Alp’tan ayırmıyordu. Fakat onların yüzünde bir sevinç görmüyor, “Ah karganmışlar! En sonunda sevinmek istiyorlar” diye düşünüyordu. Fakat galiba Kür Şad sevinemeyecekti. Çünkü Yamtar yorulmuş, yıpranmış, soluyordu. Çin veziri şimdi umutlanıyor, Kıtayla Tibetlinin Türkler’i yenmesi için içinden Tanrı’ya yalvarıyor, şu Kür Şad buradan sevinçli çıkmasın da ne olursa olsun diyordu. Yakarışını Tanrı galiba kabul edecekti. Çünkü şimdi Yamtar alta düşmüş, güç durumda kalmıştı. Kıtay, ona boyunduruk takmış, çevirmeğe uğraşıyordu. Yamtar, kızgın bir buğa gibi soluyordu. İki kişiye karşı çetin bir güreş yapmış olan Yumru da belini Tibetliye kaptırmış, bocalıyordu. Yamtar soluyarak Yumru’ya haykırdı: “Yetişmezsen işim bitik!” Yumru: “ Ben de iyi değilim” diye karşılık verecekti. Birdenbire gözleri Kür Şad’ın locasına ilişip Bögü Alp’la göz göze geldi. Bu bakış mutlu bir bakış oldu. Yumru, Batı kağanının katında Bögü Alp’ın iri Karluk güreşçisini nasıl yendiğini hatırladı. O güreşteki ince oyunu yalnız Yumru görebilmişti. Hiç düşünmeden dirseklerini Tibetliye dayıyarak zorlu bir itiş yaptı. Onun bir anda gevşiyen kollarına yukardan aşağı bir bilek vuruşu yaparak kendi belinden yakalamış olan Tibetlinin kollarını çözdü. Yıldırım hızıyla tırpanı atarak onu kavrayıp yere çaldı. Çalmasıyla sırtını yere getirmesi bir oldu. Tibetlinin kıpırdayacak hali kalmamıştı. Üçoğul ve Çinli hakem el çırparak Tibetlinin yenildiğini bildirdiler. Yumru Tibetli çıkınca geniş bir soluk aldı. Yamtar’ın bütün gücü kesilmek üzere idi. Omuzunun biri yere gelmişti. Ötekinin de gelmemesi için insan gücü üstünde emek harcıyordu. Yumru, birden ona sayıncaya kadar yardıma gelmezse Yamtar yenilecekti. Hızla Kıtay’ı omuzundan yakalayıp kaldırdı. Silkeliyerek ileri fırlattı. Şimdi Kıtay, iki Türk güreşçisine karşı tek kalmaktan doğan şaşkınlık içinde idi. Bir an bakıştılar. Yamtar soluyarak şöyle dedi:
-İkimiz birden girişirsek erliğe sığmaz. Ya sen tutuş, ya ben...
Yumru, Kıtay’ın kendi hakkı olduğunu biliyordu:
-“Onu bana bırak” dedi ve el çırparak daldı.
Biraz sonra Kıtay yenilmişti. Vey-çing içinde öç kıvılcımları parlıyan gözleriyle Kür Şad’ı aradı. Onun sevincini görerek biraz daha öfkelenmek, Türkler’e biraz daha yağı olmak istiyordu. Fakat ne Kür Şad’da ne de Bögü Alp’ta bir sevinç belirtisi, gülümsiyen bir yüz yoktu. Bakışlarını seyirci kalabalığına çevirdi. Bu yığın arasında da başlarında börkleri, omuzlarına dökülen uzun saçlarıyla birkaç Türk gözüne çarptı. Fakat bunlar da aynı umursamaz bakışlarla bakıyorlar, sevinç göstermiyorlardı. Vey-çing buna büsbütün içerledi. “Ah kuduz barbarlar! Kurumlarından yanlarına varılmıyor. Güreşte kazanmak hep onlara vergi imiş gibi aldırmıyorlar” diye mırıldandı. Bu kadarla kalsa iyi idi. Yanındaki locada oturan ve Çin kağanının yâverlerinden olan yüksek rütbeli bir Çin subayı, yanındaki başka bir Çin subayına Türk güreşçilerini tutmak için çok güçlük çekti. Türkler’i beğenenlere hiç tahammülü yoktu. Bir yandan Çin kağanı bunları iyi binici ve nişancı oldukları için özel çeri yapıp bir takımına subaylık verirken, bir yandan Çin subayları Türkler’in gücünü beğeniyor, Çin kadınları arasında da Türkler’e gönül kaptıranlar oluyordu. Yamtar’la Yumru’yu öven şu yaverin kızkardeşi bunlardan biriydi.
Vey-çing daha çok bekliyemedi. Kalkıp gitmek üzere iken gözleri yine Kür Şad2ı aradı. Fakat o gitmişti.
Yamtar, eğlence bahçesi sahibinin verdiği akçalara bakınca bir yanlışlık var sandı. Hepsinin kendisine mi ait olduğunu Üçoğul’un dilmaçlığı ile sordu. Üçoğul bu akçayı çok görmemesini söyledi:
-“Sana verdiği 15 akçayı çok mu buluyorsun? Senin yaptığın güreş yüzünden kendisi iki üç bin akça kazandı” dedi.
Yamtar’ın gözleri açılmıştı:
-İki üç bin akça mı dedin? Kim bilir bu akça ile ne çok azık alınır!
Sonra üç akça ile yüklendiği türlü yemekler Gök Börü ve çocuklarla birlikte nasıl yiyeceğini düşüne düşüne yola koyuldu. Kendi tarlalarından aldıklarının yanına çarşıdan alınanlar da konulunca hepsi adamakıllı doyuyorlardı. Gök Börü bir şey sorumuyor, Yamtar da söylemiyordu. İlk defa o akşam toklukla açlığın aynı şey olmadığını , açlığın kuruntu değil, yaman bir gerçek olduğunu anladı. Artık kendisinde uyuşukluk duymuyor, canı kılıç kuşanıp dövüşmeği çok çekiyordu. Göktaş’la Sungur da Gök Börü’nün dersleri sayesinde gelişmişler, küçük birer bahadır olmuşlardı. Böyle dört beş yıl daha geçerse bunlar iyi birer çeri olacaklardı.
Yamtar o gece, o yorucu güreşin verdiği yorgunluğa rağmen uyuyamadı. Açlığın verdiği mecburiyetle filozof olmuş, fakat felsefe onu bir türlü doyurmamıştı. Şimdi iyice doyduktan sonra felsefeye, bilime dalmakta ne zoru vardı? Kişi oğlu savaşmak için doğar, savaşacak gücü bulmak için yemek yerdi. Yamtar felsefeyle doyacağını sanmakla aldanmış, uzun denemelere rağmen açlığını giderememişti. Şu Çinliler ne yalancı kimselerdi! Kocamış Şen-ma toklukla açlık birdir diyerek kendisini aylarca aldatmış, bu yüzden Yumru’yla olan ilk güreşi kaybetmişti. Artık fesefeye falan lüzum kalmıyordu. Yamtar bu düşünceyle yatağından fırladı. Doğru Şen-ma’nın evine gitti. Filozof bir çıranın altında kitap okuyordu. Yamtar’ı gecenin geç çağında felsefeye ait bir güçlüğü çözmek üzere geliyor sandı. Gülümsiyerek yüzüne baktı. Beriki çok ciddi idi:
-“Bana bak Şen-ma! Ben filozof olmaktan caydım” dedi.
Çinlinin tatlı gülümseyişi siliniverdi:
-Neden?
-Filozofluğum birkaç ay daha sürseydi güreşte Göktaş’a bile yenilirdim.
Şen-ma bu sözlerden bir şey anlamamıştı. Yamtar devam etti:
-Sen bana açlık bir kuruntudur, demiştin. Şimdi anlıyorum ki, kuruntu olan açlık değil, senin felsefenmiş.
Şen-ma’nın yüzünde, uzun didinmelerden sonra bulabildiği tek öğrencisini elden kaçırmanın verdiği bir gerginlik vardı. Nerdeyse ağlıyacaktı. Söyliyecek söz bulamıyordu. Yamtar:
-“Sana hoşça kal demeğe geldim” dedi ve Çince “Karnım tok” diye tamamladı. Filozofun bakışlarına karşı da Türkçe olarak: “Hem de gerçekten tok. Kuruntu değil” sözlerini ekledi.
- VII -
KIRAÇ ATA’NIN SÖYLEDİKLERİ GERÇEKLEŞİYOR
Böylelikle iki yıl daha geçti.
Bögü Alp, sekiz yaşındaki kızıyla biri altı, biri de beş yaşında olan iki oğluna okçuluk dersi veriyordu. Işbara Han’ın kızı, Almıla’nın singili olan Gün Yaruk kendisine üç tane gürbüz çocuk yetiştirmiş, bir dördüncüsü ise tutsaklık kargaşalığında ölüp gitmişti. Bögü Alp şimdi Çin kağanının özel çerisinde subaydı. Kür Şad eski pusat arkadaşlarını birer birer bu çeriye almağa çalışıyordu. Işbara Han’ın da emeğiyle Yamtar, Yumru, Üçoğul, Yağmur, Gümüş de özel çeriye girmişler, kılıç kuşanmışlardı. Bunlar ve adlarını bilmediğimiz daha nice Türkler de şimdi Çin kağanının çerileriydi. Birçoğu Çin kağanının çerisi olmak istememişler, fakat Kür Şad’ın “Gününde gerekli olur” diyerek buyruk vermesi üzerine bu işe girmişlerdi.
Tutsaklıkla, açlıkla acınacak durumuna düşen; Yamtar ve Yumru gibi akçayla güreşecek kadar yoksullaşan, beğleri Çince ad takan, erkekleri Çin kadını alan Türkleri bu darmadağınıklıktan kurtarmak için nelerin gerektiğini Kür Şad’la Bögü Alp çok konuşmuşlardı. Eski savaş ruhunu yaşatmak için onları Çin kağanına çeri yapmaktan başka yol bulamamışlardı. Bir defa kılıç takıp ata binsinler, ötesi kolaydı.
Bögü Alp da bunu yapıyordu. Gök Börü gibi iki gözü kör olan bir eski onbaşıya bile at ve pusat bulmuşlardı. O şimdi, Türk beğlerinden bir kaçının dokuz on yaşlarında bulunan oğullarına öğretmenlik ediyor, hatta şehir dışındaki düzlüklerde at koşturuyordu. Gök Börü, atı ile ilk defa bu düzlüğe çıktığı zaman ilerdeki engeller hakkında Yamtar’a birkaç soru sorduktan sonra atını mahmuzlamış, deli gibi at teperek yıllardır özentisini çektiği koşuya yanık ruhunu kandırmak istermiş gibi koşturmuş, koşturmuştu. Şimdi ise her gün yanında yedi sekiz çocuk olduğu halde kırlara, bayırlara çıkıyor, kılıç, ok, güreş, at talimleriyle akşamı ediyordu.
Bögü Alp çocuklarını analarının yanına gönderdikten sonra düşünceye daldı. Onun her zaman caymadan bıkmadan düşündüğü şey, Kıraç Ata’nın unutulmaz sözleriydi. Bu sözler Bögü Alp’ın beynine sanki işlenmiş gibiydi:
-Büyük günler geliyor... Kıtlık olunca ay parçalanacak... Kara Kağan’ı öldürmiyeceksin... Onu tasa öldürecek... Bir ulu şehirde toplanmış kırk er görüyorum... Aralarında sen de varsın... Yağmur yağıyor.... Irmağın kıyısında dövüşüyorsunuz... Budun kurtuluyor.... Adınız unutulmıyacak... 1300 yıllık ölümden sonra dirileceksiniz... acunun batımına dek adınız gönüllerde kalacak...
Kıraç Ata’nın dediği gibi büyük günler gelmiş, kıtlık olmuş, ay parçalanmıştı. O, Türk budununun kurtulacağını da söylemişti. Bögü Alp beş yıldır bu umutla tutsaklığa katlanıyordu. Yoksa Çin kağanının özel çerisinde subaylık değil, kendisine Çin tarkanlığını verseler bile tutsaklığa dayanamazdı.
Bögü Alp derin derin dalmıştı. İçeriye Yumru’nun girmesiyle uyandı. Onu yine at uşağı olarak almıştı. Yumru’nun yüzünde, her zaman görülmiyen bunlu bir düşüncenin izleri vardı. Üzüntülü bir sesle:
-“Bögü Alp! Kara Kağan Uçmağa vardı” dedi.
Bu sözler kendisine yine Kıraç Ata’yı hatırlamıştı. Kocamış kam:
-“Kara Kağanı öldürmiyeceksin... Onu tasa öldürecek” dememiş miydi? İşte dediklerinden biri daha çıkıyordu. Kara Kağan dört yıl tutsak yaşanıp bunaldıktan yiyip içmeden kesilip benzi solduktan, Çin kağanının kendisine verdiği rütbeler bile gücüne gidip utanç duyduktan sonra artı yeryüzünde yaşıyamamış, ölmüştü...
Yumru:
-“Kür Şad seni bekliyor” diye sözlerini tamamladı.
Bögü alp; Kür Şad’ı durgun, Işbara Han’la Uluğ Tarkan’ı üzüntülü buldu. Kür Şad’a eçesinin, Işbara Han’a da yakın akrabası olan kağanın ölümünden dolayı başsağlığında bulundu. Kısa bir görüşmeden sonra yuğ töreninin nasıl yapılacağını kararlaştırdılar.
***
Binlerce Türk’ün hazır bulunduğu yuğ töreninden sonra Kara Kağan’ın cesedi yakılarak külleri “Pa” ırmağının doğusuna gömüldü. Türkler’in çoğu kağana kırgın, kızgın veya güceniktiler. Böyle olduğu halde gözleri yaşlıydı. Gök Türk kağanının tutsak olarak ölmesi ağırlarına gitmişti. O gün o kadar duygulu idiler ki Kür Şad veya Işbara Han çıkıp da kendilerine haydi dese, sonunu düşünmeden hep birlikte Çinlilere saldırabilirdi.
Yamtar kendinde bir kırıklık duyduğu için birkaç gün evinden çıkmamıştı. Gök Börü de çocuklara birkaç gün talim yaptırmamış, Kara Kağan çağında yapılan savaşları, olan kıtlıkları, Sançar’ın ölümünü ve nihayet kendi gözlerinin nasıl kör olduğunu anlatmış, kendi oğlu Sungur, Yamtar’ın oğlu Göktaş, Üçoğul’un oğulları Karabudak’la Kızıl Buka, Sülemiş’in oğlu Barmaklak, Çin seddinde ölen Arık Buka’nın oğlu Çıgay Börü, Uygur Alka’nın oğlu Tanrıvermiş bu anlatılanları göz kırpmadan, soluk almadan dinlemişlerdi. Bir gün Yamtar kırıklığının geçtiğini görerek evden çıkmıştı. Gök Börü de öğrencileriyle birlikte kırlara gitmeğe hazırlanıyordu. Arkadaşları Üçoğul çıkageldi. Bakışları bir tuhaftı, Yamtar’la Gök Börü’ye:
-“Ne yapıyorsunuz?” diye sordu.
Onların dünyaya aldırış etmiyen bir durumla her zamanki işlerine başlamak üzere olduklarını görünce:
-“Olan işlerden haberiniz yok mu? Dedi.
Ne Yamtar’ın, ne de Gök Börü’nün bir şeyden haberi yoktu. Üçoğul büsbütün tuhaflaşmıştı:
-Bu Siganfu da amma tuhaf yer. Bir haber, şehrin bir ucundan öbür ucuna iki günde gitmiyor. İki gün önce Uluğ Tarkan’ın kendisini öldürdüğünü işitmediniz mi?
İki anda şaşırıp duraksadılar. Yamtar kekeledi:
-İşitmedik. Tarkan kendisini niçin öldürdü?
-Kara Kağan’ın ölümünden sonra yaşamak istemediği için.
Ortalıkta derin bir sessizlik oldu. Bu sessizliğin ortasına Üçoğul’un sözleri bir kor parçası gibi düştü:
-Öyleyse bugün de Işbara Han’ın kendisini öldürdüğünü bilmiyorsunuz...
Üçoğul bunu söylerken sesinde bir hıçkırık titremişti. Birden ona sayacak kadar zaman geçti mi, geçmedi mi, bu pek belli değildi. Bir anda üç büyükle yedi küçüğün börklerini atıp ağlaştıkları görüldü. Küçükler hıçkırıp bağırıyorlardı. Yamtar’la Üçoğul’un gözlerinden yaşlar boşanıyordu. Gök Börü’nün yüzü kızarmış, başını göğe kaldırmıştı. Bu büyük yas arasında, kaskatı bir sesle:
-“Işbara Han’ın ölümüne ağlamak için gözlerim olmasını isterdim” dedi.
- VIII -
ÇİN TÜRKLER’İN AHLÂKINI BOZUYOR
Bögü Alp uzun süren bir talimden sonra evine dönmüştü. Çinli çerilere en kolay şeyleri öğretmek bile güç oluyordu. Çin kağanının özel çerisindeki Türklerle başı hoştu. Bunlar ok atmasınıi kılıç savurmasını, kargı sançmasını, ata binmesini zaten biliyorlardı. Hep birlikte saldırış, boru ile toplanış, birden yüzgeri ediş de onlar için su içmek gibi idi. Fakat on sekiz yaşına kadar eline pusat almamış , ata binmemiş Çinlilerden çeri yetiştirmek üzücü bir işti. Kavrayışları da yoktu. Çinliler çeri olmak için değil, dokuma yapmak, yemiş yetiştirmek ve filozof olmak için yaratılmış yarıbuçuk kişilerdi. Halbuki kendi çocukları bile bu Çinli çerilerden daha yahşı savaş usulleri biliyordu. Hatta Bögü Alp’ın sekiz yaşındaki kızı ok atmakla, ata binmekte onlardan usta idi. Bu düşüncelerin içinde çocuklarını çağırdı. Onlarla yine her günkü talimleri yaptı. Sonra her akşam yaptığı gibi Siganfu sokaklarında gezintiye çıktı. Bu gezintiler aylardan beri sürüp gidiyor, fakat kimsenin gözüne çarpmıyordu. Bögü Alp’ın çok defa aynı yerlerde dolaşıp geceleyin evine dönmesinde elbette bir sebep vardı ama bunu kendisinden başka yalnız bir kişi daha biliyordu.
Gece oluncaya kadar dolaştıktan sonra çok dar sokakların birinden dönmeğe başladı. Gök epey bulutlu idi. Yarılanmış bir ay bulutlardan kurtuldukça sokakları oldukça ışıtıyordu. Yine ayın ışık serptiği bir anda, ilerde bir Türk’ün yavaş yavaş yürümekte olduğunu gördü. Börkünden ve kılığından Türk olduğunu anladığı bu kişi, Bögü Alp’a gizli bir istekle ve ihtiyatlı olarak yürüyor gibi geldi; adımlarını yavaşlattı. Keskin bakışlarını karanlığa dikerek onun ne yaptığını görmek istedi. Başka bir zaman olsaydı Bögü Alp başkasının açık ve gizli herhangi bir işiyle ilgilenmez, geçerdi. Fakat şimdi durum o durum değildi. Bögü Alp her gizli hareketle, her şüpheli adamla ilgilenmeğe mecburdu. Niçin mi? bunu biraz sonra kendiliğinden öğreneceğiz...
Bu sırada ay birdenbire buluttan kurtularak ortalığı aydınlattı. Bereket versin ki sokak eğri büğrü olduğundan her zaman sığınacak gölge bulmak kabildi. Bögü Alp da öyle yaptı: Önce bir gölgeye, sonra bu gölgeyi yapan çıkıntının arkasına gizlendi. İlerde yabancı da önce bir gölgeye saklanmıştı. Bögü Alp onun ileriden çok geriyi kolladığını görünce bulunduğu yerde kıpırdamadan durdu. Yabancı Türk bir zaman öylece durup ayın buluta girmesini bekledikten sonra istediği olmayınca gölgeden çıktı. Hızlı adımlarla yürüyerek biraz ilerdeki bir evin kapısına geldi. Bögü Alp saklandığı yerden bu yabancının kapıya yavaşça vurduğunu, sonra kapının açılarak içeri girdiğini gördü.
Merakla yavaş yavaş kapıya yaklaşarak inceledi. Ötekilerden daha büyük bir evin kapısıydı. Artık gözü kapalı gelse bulabilirdi. Yarın gece yine gelmek niyetiyle dönmek üzere idi. Birdenbire aklına Kıraç Ata’dan dönerken gördüğü dört atlı ve bunların arasındaki Onbaşı Pars geldi. O zaman o dört atlının işine karışsaydım belki Tulu Han’ın ayrı kağanlık gütmesine engel olup bir çok kötülükleri önliyebilirdim diye düşündü. Bu düşüncenin verdiği ürküntü ile bulunduğu yerde kaldı. Sokaktan geçenler pek azdı.
Çok beklemedi. Kapı yavaşça açıldı. Ay, Bögü Alp’a yardım ediyordu. Işığını tam o sırada yine saçmış, Bögü Alp da evden gizlice çıkan Türk’ün Yüzbaşı Üçoğul olduğunu görmüştü.
Bögü Alp incelemelerini derinleştirdi. Bu evin zengin bir Çinli tüccara ait olduğunu öğrendi. Üçoğul buraya sık sık geliyordu. Niçin geliyordu? Bögü Alp, epey önce Siganfu’daki Türk beğlerinin evlerini birer birer gezdiği zaman Üçoğul’un karısı suna boylu, çok güzel, Almıla’yı hatırlatan bir kadındı. Bu kadını dadanmak Bögü Alp’ın kavrıyamadığı bir işti. Siganfu’da Türk Türesi yürürlükte değildi ama evli kadına ilişmek de ayrıca büyük suç, bir ayıptı. Yoksa işin içinde başka bir iş mi vardı? Bögü Alp bunu da hesaplıyarak zengin Çinli tüccarın dükkânına gitti. Yaşlı, sıska, gözü akçadan başka bir şey görmiyen bu adamla epey alış veriş etti. Ondan bazı bilgiler edinebilmek umuduyla sık sık dikkâna uğrar oldu. Fakat fazla bir şey öğrenemedi.
Bögü Alp bir ayda Üçoğul’un iki defa o eve girdiğini gördü. Hattâ bu girişlerin biri epey meraklı oldu. Üçoğul girdikten epey sonra ev sahibi olan Çinli de geldi. Evin içinde her zamanki sessizlik devam ediyordu. Biraz vakit geçti. Kapıyı yavaşça açıldı. Üçoğul bir gölge gibi sıyrılıp uzaklaştı. Bögü Alp durumu kavrıyamamış, içine kurt düşmüştü. Acaba Üçoğul’la Çinli bu gece konuğunu biliyor muydu? Öyle ise?... Öyle ise ikisi, kendi aralarında mı bir şeyler konuşuyorlardı? Konuşuyorlarsa ne konuşuyorlardı? Sakın...
Bögü Alp, bu işlerin hiç de savaş işlerine benzemediğini görüyordu. Bunlar çetrefil, ince işlerdi. Kendi usu bu işlere pek yatmıyordu. Bunu hiç kimseye de açmamıştı. Kendi kendine bu bilmeceyi çözmeye uğraştıkça bilmece daha çapraşıklaşıyordu. Hele bir gün Üçoğul özel çerideki yumuşunun başında da bulunmayınca Bögü Alp ne diyeceğini, ne düşüneceğini şaşırdı.
Bir gün Türk beğleri Siganfu yöresindeki dağlarda ava gitmişlerdi. O gün Bögü Alp’ın gözünden kaçmıyan şey şu oldu: Üçoğul bir tek av avlıyamadı. Nişancılıkta sona kaldı. Kılıç oyununda yenildi. Güreşte iki gözü kör olan Gök Börü’ye alt oldu. At yarışında da geride kalıp ortalıktan çekildi. Onu ancak ertesi günü çeride görebildiler.
Bögü Alp aklına gelen bir şeyi yapmayı tasarlıyarak bir gün Yamtar ve Üçoğul’u yanına aldı. Atla Siganfu’nun içinde bazı yerleri dolaştı. Sonra Üçoğul’un yanına aldı. Atla Siganfu’nun içinde bazıyerleri dolaştı. Sonra Üçoğul’un geceleri girdiği evin sahibi olan zengin Çinli’nin dükkânına geldi. Atlarından atladılar. Bögü Alp, Üçoğul’un yüzünü kaçırmadan konuşuyordu. Birkaç şey aldıktan sonra tüccara:
-“Arkadaşlarımı tanıyor musun?” diye sordu.
Tanımıyordu. Yamtar’la Üçoğul’u adlarını söyliyerek tanıştırdı. Çinlinin yüzünde ne ufak bir değişiklik olmamıştı. Gülümsiyerek onlara mal satmak için dil döküyordu. Yamtar, içinde yiyecek bulunmıyan bu dükkâna isteksizlikle bakıyordu. Fakat Üçoğul Çinli tüccarın adının Ling-tao olduğunu Bögü Alp’tan işitince o zamana kadar sakin olan yüzünde bir değişiklik oldu. Kaşları çatılıp gözleri ilgi ile bakarak:
-“Ling-tao mu?” diye sordu. Bögü Alp da gözlerini ona dikerek:
-“Evet! Tanıyor musun?” dedi.
Üçoğul, Çinli tüccarı uzun uzun süzdükten sonra gülümsedi. Sonra yere bakarak:
-“Hayır!” diye cevap verdi.
Bögü Alp yine kesin bir şey anlıyamamıştı. O gece Yumru’yu yanına alarak Çinlinin dükkânını ve evini gösterip belledikten sonra şu buyruğu verdi:
-Gündüzleri dükkânı, geceleyin de evi gözetliyeceksin. Dükkâna Türkler’den kim uğruyor, geceleyin eve kim giriyor öğreneceksin. Kendini açığa vurmadan işi yürüteceksin. Kendi açığa vurmadan işi yürüteceksin. Gördüklerini kimseye söylemeyip bana diyeceksin!
Yumru yere diz vurdu:
-Buyruk senindir!
İlk günleri ne dükkâna, ne de eve hiçbir Türk uğramadı. Beşinci günün gecesinde Üçoğul eve girip uzunca kaldı. Birkaç gün sonra üstüste iki gece daha eve geldi. Bundan sonra dükkâna da uğramağa başladı. Çinli ili iyice tanış oldu. Yumru her günkü sonucu Bögü alp’a bildiriyordu. Bir gün pek heyecanlı geldi. Önemli bir ipucu yakalamış gibiydi.
-“Üçoğul yine dükkâna uğrayıp uzun uzun konuştu. O ayrıldıktan sonra ben dükkâna gittim. Çinli pek sevinçliydi. Üçoğl’un akşam geç vakit almak üzere bir yığın mal ısmarladığını söyledi.
-Sonra?
-Sonra Üçoğul akşam dükkâna gelmedi. Çinli onu beklerken o öteki eve girdi.
Bögü Alp kurnazlığı anlamıştı. Üçoğul Çinliyi geleceğim diye oyalıyarak rahatça eve girip çıkmıştı. Yumru’nun anlamadığı nokta ise Türk beğinin sözünde durmamasıydı.
Büyük bir üzüntü içinde:
-“Üçoğul yalan söyledi” dedi.
- IX -
BEŞ YIL SONRA
Aradan beş yıl daha geçti. Gök Türkler tutsaklığa düşeli on yıl olmuştu. Şimdi Çıgay Börüler, Göktaşlar, Barmaklaklar, Sungurlar, Kara Budaklar, Kızıl Bukalar, Tanrıvermişler yetişkin birer gençti. Hepsi de özel çerinin çocuk denecek kadar genç subaylarıydılar.
Kür Şad’la Bögü Alp sabahtan beri konuşuyorlardı. Pek önemli bir konu üzerinde oldukları belliydi.
Kür Şad uzun bir sessizlikten sonra şöyle dedi:
- On yıllık tutsaklık artık sona ermelidir. Adımız, sanımız yok olmasın diye, budun yeniden dirilsin diye işe koyulmanın çapı geldi. Türk beğleri hep Çin kağanına mı işini gücünü verecek? Tiğinler, Şadlar Çin adları mı taşıyacak? Budunun ahlakı şimdiden bozulmaya başladı. Ötüken’deki bahadırlık havası artık yüreklerde esmiyor. Çocuklarımızın gözlerini Çin evlerinde dünyaya açılıyor. Kadınlarımız kısırlaşıyor , erkeklerimiz melezleşiyor. Böğü Alp !Enini,boyunu düşündüm. Her işi hesapladım. Budunu kurtarmak için ihtilal çıkaracağız!....
Kür Şad’ ın gizli düşünceleri bilen yalnız Böğü Alp’tı.Yıllardan beri onunla konuşup hazırlanıyor, onun buyrukları yerine getirmek için sağa sola koşuyordu. Üçoğul’un ardına düşmesi de bunun içindi. Ona şöyle cevap verdi:
- Kür Şad! Onyıl süren kutsuzluğun sonu gelmiş olsa gerek. Kara Kağan, Tulu Han.. Bunlar budunun başına geçecek kadar güçlü değillerdi. Çuluk Kağan ‘dan sonra bunlar pek sönük kalmışlardı. Artık Kara Kağan yok. Çuluk Kağan’ın oğlu olarak sen varsın . Kür Şad ! İhtilale başımızda olacak, iş başarılınca kağanlığa geçeceksin!
Kür Şad bu düşünceyi kabul etmedi:
- Hayır Böğü Alp ! İhtilale başkanlık edecek, fakat kağan olmıyacağım!
Böğü Alp hayretle baktı:
- Ya kim kağan olacak?
-Urku..
Kür Şad çok kesin konuşuyordu. Böğü Alp bir zaman ağzını açmadı. Sonra yavaş bir sesle sordu:
-Sen niçin kağan olmuyorsun?
- Kağan olmak için bir ihtilale başkanlık etmek istemiyorum.
-Fakat Urku daha on beş yaşında.
-Zarar yok. Babam kağanın bütün erdemlerini kendisinde toplamış. Çuluk Kağan’dan sonra kağanlık Tulu Han’ın, Tulu Han’dan sonra da Urku’nun hakkı idi.
Bögü Alp, Kür Şad’ın kağan olması düşüncesine kendini o kadar alıştırmıştı ki onun söylediği sözlerin türeye uygun olması bile kendisini kandıramıyordu.
-Kür Şad! Sen Bozkurt soyunun en büyüğüsün. Bizim türemize göre kağanlık ölen kağanın oğluna değil, kardeşine, amcasına, yeğenine de geçebilir. Bütün beğlerin de seni kağan seçeceklerini biliyorum. Kağanımız sen olacaksın!
-Hayır! Bütün beğler beni seçse de yine kağan olmıyacağım. Kağanlık buduna bir hizmettir. Fakat aynı zamanda kişinin bir kazancıdır. En yüce hizmet, karşılık kazanç beklemeden yapılan hizmettir. Şimdiye dek Türk budununa gereğince hizmet edemedim. Hem borcumu ödemek, hem de Bozkurt ocağının son yıllardaki uygunsuz işlerini silip kapatmak için kağan olmıyacağım. iHtilali en seçme Türklerle yapacağız. Tasarladığım iş çok atılgancadır. Başarırsak budun kurtulacak, başaramazsak dökülecek kanlarımız geride kalanlara ödevlerini hatırlatacaktır. Ölüme karşı göz kırpmadan yapılan her saldırış büyük bir ülkü için çekilen her kılıç, atılan ok, çekilen her emek bil ki boşuna değildir. Bunun sonucu mutlaka kazançlı olacaktır. Böyle işlerde ne kadar yiğitlik gösterilirse, ne kadar can harcanırsa başarı o kadar kesin olur. Bir işe girişirken önce iyi düşünüp tasarlamalı. Tasarladıktan sonra, yapılacak en iyi iş artık fazla bir şey düşünmeden dileğe saldırmaktır. On yıl bekledik, daha bekliyemeyiz. Bu kadar büyük bir ülkü için kılıç çekerken, başkanlık eden kişinin gönlü kanmış, usu yatmış olmalıdır. Böyle olursa başkan daha güçlü olur. Daha sert buyruk verir. Ben ihtilâlde daha iyi buyruk vermek için gönlümü yatıştırmış olmak isterim. Bunun içindir ki, kağanlığı kabul etmiyorum. Kağan Urku olacaktır.
Bögü Alp Ötüken’deki sertliğini yeniden takınmıştı:
-“Buyruk senindir” dedi.
O gece gökteki yıldızlar titreşip yanıyor, Ötüken’den gelen sert bir rüzgâr ciğerlere dolup taşıyordu. Kür Şad’ın evinde toplantı vardı. Kür Şad’la Bögü Alp güvendikleri tüm beğlerinden birkaçını çağırmışlardı. Aldıkları buyruk gereğince yayan olarak geliyorlardı. Önce iri Yamtar, arkasından Yağmur’la Üçoğul, daha sonra da Ay Kutluk’la Emen geldiler. Yedi kişi az ışıklı bir odada büyük bir iş konuşuyorlardı. Her zamanki gibi ciddi idiler. Fakat başladıkları işin ululuğundan habersiz gibi idiler. Tarihe mâl olmuş kahramanlıklarının en şanlısını yaratacaklarını bilmiyorlardı. Kür Şad söze başladı:
-Türk Beğleri! On yıl süren tutsaklık sona erecektir. Ötüken’de devlet kuran atalarımızın ruhunu daha çok incitmemek, ıssız kalmış bozkırları daha çok yalnız bırakmamak, yağıyı daha çok güldürmemek, budunu ünsüz bırakmamak, Türk Tanrısı’nı daha çok öfkelendirmemek için devleti yeniden kuracağız. Devleti diriltmek için de Çin kağanına karşı bir ihtilâl yapacağız. Bögü Alp’la bunu kararlaştırdık.
Kısa bir sessizlikten sonra sordu:
-Yüzbaşı Yamtar! Bizimle birlik olacak mısın?
-Evet Kür Şad!
-Yüzbaşı Yağmur ya sen?
-Evet Kür Şad!
-Yüzbaşı Üçoğul! Sen?
-Evet Kür Şad!
-Onbaşı Ay Kutluk! Sen?
-Evet Kür Şad!
-Onbaşı Emen! Sen?
-Evet Kür Şad!
Kür Şad kılıcını çekti. Binbaşı Bögü Alp’la üç yüzbaşı iki onbaşı da öyle yaptılar. And vereceklerdi. Kür Şad söyledi:
-Gök girsin, kızıl çıksın!
Hepsi tekrarladı:
-Gök girsin, kızıl çıksın!
Kılıçlar hızla kınlara girdi. Şimdi Kür Şad yeniden söze başladı. Sözleri od parçası gibi gönüllere ve beyinlere yazılıyordu:
-Urku Tigin Türk kağanı olacaktır. Onu Ötüken’e götürüp kağan yapmak için önümüzdeki engelleri yıkacağız. Bu engeller Çin kağanı ile Çin çerisinin bu azlıkla o çokluğu yenmek için çokluğun başını ezmek gerek. Çin kağanını tutsak edip elimizde rehin olarak tutacağız. Bu sayede Urku’yu kaldırıp toplıyabildiğimiz Türklerle Ötüken’e kadar götüreceğiz. Elimizde Çin kağanı rehin durdukça bize bir şey yapamazlar. Çin kağanına buyruk verdirip isteğimizi elde edebiliriz. Çinliler, kağanları tutsak olduğu için onu dinlemezlerse, yahut kağanı tutamıyacak duruma gelirsek, o zaman onu öldüreceğiz.
Kür Şad sustu. Bögü Alp da içlerinde olduğu halde altı Türk beği Çin kağanının nasıl tutsak edileceğini düşünüyordu Kür Şad bu düşünceleri sezmiş gibi yine söze başladı:
-Çin kağanı her gece kılık değiştirerek ve yanına çeri almıyarak şehrin sokaklarında geziniyor. Yanında yalnız bir yaver bulunuyor. Onu bu sırada yakalıyacağız. Onu tutacağımız yer sarayın ahırlarına yakın olduğu için kendisini güçle ahırlara götürecek iyi atları alacak ve seyisleri yok edeceğiz. Çin kağanının özel çerisi olduğumuz için bizden kimse şüphelenmez. Aramızda Çin kağanı da olduğu halde sarayın batı dairesine gideceğiz. Urku Tigin orada bulunuyor. Oradan Urku’yu kurtarıp Çin kağanına zorla buyrultular yazdıracağız. Urku Tigin’in kapısının kapalı olması ihtimalini de düşünürsek yanımızda iri taşlar bulunduracak ve gerekirse bunlarla kapısını kıracağız. Bu işler olurken bir takımımız atları hazır bulundurup çevreyi kollıyacak.
Kür Şad yeniden sustu. Yarı aydınlık odada altı beğin gözlerindeki korkunç ışıltıları görüyordu. Bu ışıltılarda on yıllık özentiden sonra yeniden savaşa başlamanın sevinci, yağıdan öç almanın övüncü, kılıç şakırtılarının kıvancı vardı. Bu büyük maceraya hemen şimdi atılmak istiyor gibi dalgındılar. Kür Şad’ın sesi onları bu dalgınlıktan uyardı:
-Türk Beğleri! Bu iş üç gece sonra , ay tolunken yapılacak. Üç güne kadar yapacağınız iki yumuş var: Birincisi pusatlarınızı iyi bilemek ve azlık olduğumuzu düşünerek zırh göğüslüklerinizle çelik tulgalarınızı hazırlamak. İkincisi de üç güne kadar en yiğit, en güvenilir arkadaşlarınızı, yakınlarınızı ihtilâle çağırıp and verdirmek!
Yamtar söz aldı:
-Kür Şad, buyruk verirsen sana şimdiden sekiz kişinin adını söyliyeceğim.
-Kim bunlar?
-Biri Onbaşı Gök Börü!
Kür Şad’ın bakışları bunlandı:
-İyi dedin yüzbaşı! Onu ben de düşündüm. Ama neyliyelim ki iki gözü de görmüyor. Böyle bir işte Gök Börü be yapabilir?
-Kür Şad! On yıldır karanlıkta yaşıyan Gök Börü bu günü bekliyordu. Onun güneşi ancak böyle bir günde doğacaktır. Doğru dedin: Görmüyor, fakat seziyor. Hiç olmazsa bir Çinliye denk olacak kadar seziyor. Buyruk ver de gelsin.
Kür Şad başını önüne eğdi. Uzun uzun düşündükten sonra:
-“Peki gelsin!” dedi.
Yamtar devam etti:
-Öteki yedi kişi de Gök Börü’nün öğrencileri. Benim oğlum Göktaş, Sülemiş’in oğlu Barmaklak, Arık Buka’nın oğlu Çıgay Börü, Üçoğul’un oğulları Karabudak ve Kızıl Buka, Gök Börü’nün oğlu Sungur, Alka’nın oğlu Tanrıvermiş. Bunların hepsi 15-16 yaşında genç yiğitler. Gök Börü hepsine ok atmasını, kılıç vurmasını, kargı sançmasını öğretti. Hepsi bu gün için yetişip büyüdüler. Biz onlardan daha katı vururuz. Onlar bizden daha çabuk vururlar. Onlarla biz birlikte olursak birbirimizi bütünleriz.
Kür Şad:
-“Bu genç bahadırları aramızda görmek eski akın günlerini hatırlatacaktır” dedi.
Bögü Alp yerindi:
-Yazık! Benim oğlum ancak on yaşında. Bu savaşa girecek kadar olgun değil...